प्रस्थापित (४)

भाग १, भाग २, भाग ३ इथे वाचा!
बिनफ्रेमच्या चष्म्याची नजर दीनवाणी  नव्हती. तो हिरमुसून घड्याळात बघत दूर जाऊन उभा राहिला आहे हे शिरीषनं डोळ्याच्या कोपर्‍यातून बघून घेतलं. चष्मेवाला घड्याळात बघत उभा राहिला.
मग पाच मिनिटांनी झटका आल्यासारखं वळत शिरीष नाट्यगृहाचा तो लांबलचक जिना चढू लागला. चार- पाच पायर्‍या चढल्यावर त्याच्या डोळ्यांच्या कोपर्‍यातला बल्ब पुन्हा पेटला. चष्मेवाला चूपचाप त्याच्यामागे चालू लागला होता. चष्मेवाला जिना चढतोय याची खात्री झाल्यावर मगच शिरीषनं मागे न बघता, उलटा पंजा मागे नेऊन हाताची बोटं हलवून आपल्या मागोमाग येण्याची खूण केली. चष्मेवाल्याचा पडलेला चेहेरा बघायची त्याला आता गरज नव्हती.
शिरीष नंतर बुकींगजवळ गेला. नेहेमीप्रमाणे आत वाकून बघितलं. प्लानवर. हाताची बोटं उंचावून पासांची खूण केली. एका ओळखीच्याने थांबवलं. त्याच्याशी बोलला. मागचा चष्मेवाला प्रत्येकवेळी जर्क बसून थांबत होता. अडखळत होता. पास किती ठेवायचे हे बुकींगला सांगितल्यानंतर मगच शिरीषनं चष्मेवाल्याकडे बघून ’बसणार का’ असं अत्यंत कोरड्या आवाजात विचारलं. चष्मेवाला अर्थातच नाही म्हणाला. आपलं काम घेऊन आलेला माणूस पहिल्या भेटीतच फ्री पासवर नाटकाला बसणार नाही, याची शिरीषला खात्री होती.
नाट्यगृहाच्या मुख्य प्रवेशद्वारातून आत शिरताना द्वारपालाचा सलाम घेऊन शिरीषनं वेग वाढवला. चष्मेवाला फरफटल्यासारखा त्याच्या मागे. या सगळ्या प्रवासात कामाचं काय बोलायचं ते बोलून शिरीष प्रामाणिकपणे चष्मेवाल्याला वाटेला लावू शकला असता. पण शिरीषनं ’काय कसं काय?’ अशा पद्धतीचं बोलणंही टाळलं. शिरीष काही केल्या बोलत नाही म्हणून तो मर्यादापुरूषोत्तम चष्मेवाला शिरीषचा माग काढण्यातच धन्यता मानत होता. एखादा आगाऊ बोलबच्चन असता तर त्यानं शिरीषला एव्हाना हैराण केलं असतं.  पुढे जाऊन आपल्याला अडचणीचं ठरेल असं काहीही करायची चष्मेवाल्याची तयारी दिसत नव्हती. ’काढू दे अजून कळ!’ असं स्वत:शी म्हणत शिरीष वाटेतल्या कॅन्टीनजवळ थांबला. वडा कधी, कसा पाठवायचा हे त्यानं आवर्जून नक्की केलं. पुढे चाललेल्या कलाकाराबरोबर डिसकस केलं आणि थोडा वेग वाढवून त्यानं तो उभा पॅसेज पार केला.
आडवा पॅसेज पार करून दोन-तीन दारं पार करत तो रंगपटात पोहोचला. वाटेतल्या दारांना वर चाप लावले होते. मागून येण्यार्‍यासाठी दार उघडून धरण्याचीही शिरीषला आवशकता नव्हती. चाप लावलेली दारं फटाफट बंद होत होती. ती पुन्हा उघडत जाऊन चष्मेवाला रंगपटाच्या दाराशी येऊन घुटमळला. आत नेहेमीचे यशस्वी, त्याना भेटायला आलेले काही तुलनेने अयशस्वी, काही लोंबते अशी सगळी फौज जमली होती.
आत गेल्यावर उपचार म्हणून तरी शिरीषनं ’आत या’ असं म्हणावं ही चष्मेवाल्याची अपेक्षा असावी. घुटमळून, वाट बघून चष्मेवाला शेवटी रंगपटात शिरला. तो आला आहे याची खात्री झाल्यावर शिरीष त्याला ’या’ म्हणाला. बसा म्हणाला नाही. चष्मेवाला बसला. त्याने अपेक्षेने शिरीषकडे बघितलं. शिरीषने ताबडतोब त्याची नजर टाळून चष्मेवाल्याच्या बाजूला बसलेल्या खुळचट हसणार्‍या माणसाकडे मोर्चा वळवला. काहीतरी गंभीर घडल्यासारखी जुनीच घटना नव्याने सांगू लागला. खुळचट हसणारा मांडीवरच्या ऍटॅचीवर हाताचे दोन्ही कोपरे टेकवून मोबाईलवर खेळत आणखी खुळचट हसत ते सगळं ऐकत होता.

मग त्या खुळचटचं लक्ष चष्मेवाल्याकडे गेलं. ’अरे तू कसा काय इकडे?’, असं विचारून खुळचट तोंड पसरून हसला. शिरीष लगेच सावध झाला, "चला, चला आपण आपलं-" घाईघाईत शिरीषनं चष्मेवाल्याला उठवलं. ओळख बिळख म्हणजे नस्तं काहीतरी चालू झालं असतं.
घाईघाईत शिरीषनं चष्मेवाल्याला कपडेपटात आणलं. नेहेमीप्रमाणे खुर्च्यांमधे कपडे.
"द्या! द्या! आणलंय नं तुम्ही?" जरा तावदारल्यासारखं करतच शिरीषनं पुन्हा घाई केली...   (क्रमश:)  

प्रस्थापित (३)

भाग १, भाग २ इथे वाचा!
संध्याकाळी सातच्या सुमाराला शिरीष नाट्यगृहाच्या फाटकातून आत शिरला. नेहेमीसारखा रिलॅक्स्ड. फाटकाला लगटून आणि आत आवारात अनेक ठिकाणी पुंजके उभे होते. शिरीषच्या भाषेत दोन- चार नट आणि अनेक बोल्ट्स. अंगविक्षेप करून ग्लॅमर खेचणारे. मोठमोठ्याने बोलून टाळ्या घेणारे. कुणी बाहेर जाऊन सिगरेट शिलगावून आत येणारे.
शिरीष कुणाला हात करत, कुणाशी हसत, कुणाला हाय करत, हात मिळवत आणि प्रसंगी फिल्मी आलिंगन देत- जरूरीप्रमाणे- अर्थात शिरीषच्याच- आवारात आला. ज्याच्याकडून काही अतिमहत्वाचं काम होण्याची शक्यता होती त्याला शिरीषनं स्वत: त्याच्याजवळ जाऊन अटेंड केलं. हे सगळं करत असताना त्याच्या डोळ्यांच्या कोपर्‍यात धोरणीपणाचा बल्ब लागलेलाच होता. त्या बल्बनी तो आसमंत न्याहाळत होता. हवी ती हालचाल दिसत नव्हती.
मग तो भेटायला आलेल्या नाट्यव्यवस्थापकाशी बोलायला लागला. व्यवस्थापकानं त्याला कोपर्‍यात घेतलं. शिरीषनं दोन- चार मोबाईल कॉल्स करून व्यवस्थापकाला तारखा देण्यासंबंधीची व्यवस्था केली. या सुमारास नाट्यगृहासमोर नाट्यगृहात जाणार्‍या भल्यामोठ्या जिन्याच्या वरच्या टोकाला त्याला अपेक्षित हालचाल दिसली. तिथे एक बिनफ्रेमचा चष्मेवाला घुटमळत होता. याचा अर्थ तो रंगपटात जाऊन आला असावा. शिरीषनं पाठमोरं होऊन त्या व्यवस्थापकाला आणि त्याच्या सहाय्यकाला आणखी कोपर्‍यात घेतलं. बिनफ्रेमचा चष्मा ते बघून घुटमळत थांबला. याचा अर्थ तो भिडस्त आहे, मर्यादा पाळणारा आहे, हे शिरीषनं नमूद करून घेतला.
कोपर्‍यातली चर्चा आटोपतेय असं लक्षात आल्यावर शिरीष मोबाईलवर कॉल लावत एकटा आणखी कंपाऊंडच्या भिंतीजवळ गेला. बिनफ्रेमच्या चष्म्यानं ओळखलं असावं साहेब इतक्या लवकर रंगपटात येत नाहीत. तो जिना उतरू लागला. ते बघून शिरीष मोठ्याने हाका मारत एका नव्या कोंडाळ्यात सामील झाला. नुकताच चरित्रचित्रपट मिळालेला एक नट उत्साहाने आपले अनुभव सांगत होता. बिनफ्रेमचा चष्मा जिना उतरून खाली आवारात उतरला. साहेबांना भेटायचा त्याला धीर होत नसावा. त्याच्यासमोर प्रोफाईल फ्रेममध्ये असलेला शिरीष गप्पा रंगवत होता. बिनफ्रेमचा चष्मा जराशाने कोंडाळ्याला वळसा घालून जरा दूर जाऊन उभा राहिला. शिरीषने त्याला नीट बघून घेतलं. गृहस्थ संसारी, नोकरी करणारा, त्याच्या वयाचाच वाटत होता. राहू दे उभा असं स्वत:च्या धोरणीपणाशी म्हणत शिरीषनं कोंडाळ्यातल्या संवादातला आपला अभिनय चालू ठेवला.

बिनफ्रेमच्या चष्मेवाल्याने घड्याळात पाहिलं. मगापासून चौथ्यांदा. पावणेआठ- भेटीची वेळ. मग तो पुन्हा एक वळसा घेऊन शिरीषजवळ येऊन उभा राहिला. त्याच्याकडे बघत शिरीषने आपली नजर लगेच काढून घेतली. एखादं लाचार पोर दीनवाणं होऊन दात्याची नजर आपल्याकडे कधी वळेल याची नुसती वाट बघत उभं राहतं तसा बिनफ्रेमचा चष्मेवाला बाजूला येऊन उभा आहे हे शिरीषला जाणवलं.
"एक्सक्युज मी... एक्सक्युज मी... मी... अमुक अमुक... सकाळी... दुपारी... फोन केला होता. तुम्ही-"
"आपण जरा नंतर-" असं म्हणून वाक्य तोडून, दोन मिनिटं या अर्थाची दोन बोटं हवेत उडवून शिरीष कोंडाळ्यातल्या उत्साही चरित्रनायकाकडे नुसताच बघत राहिला. कमरेवरची बॅग, खांद्यावरचा तिचा पट्टा मानेजवळ आणखी वर ढकलून खिशात हात घालत...  (क्रमश:) 
   

आस...

प्रस्थापित (२)

भाग १ इथे वाचा! 
...पुन्हा वेगवेगळा कोलाज बघत शिरीषला डुलकी लागली आणि मोबाईल पुन्हा वाजला. पुन्हा मंगलाष्टकं, तोच अनोळखी नंबर... कट. झोप.
तिसर्‍या वेळी त्यानं मोबाईल थंडपणे ऑफच करून टाकला. झक मारत गेले महत्वाचे कॉल्स. येणार असेल काही काम, मिळणार असेल, तर मिळेलच. नाही तर जाऊ दे झन्नममध्ये! असा विचार आल्यावर त्याला गाढ झोप लागली.
दुपारी बारानंतर कधीतरी पोटातल्या भुकेने शिरीषला जाग आली. नेहेमीप्रमाणे मोबाईल चार्ज करायला ठेवून तो बाथरूममध्ये शिरला.
सगळं आटोपल्यावर त्यानं बाहेरच्या कडीला असलेल्या दुधाच्या पिशवीतली दुधाची थैली फ्रिजमध्ये ठेवली. मोबाईल ऑन करून खिशात सरकवला. पोटातली आग शांत करायला बाहेर पडायला, कळवळत.
रिक्षात बसल्यावर सीटखालीच कळ असावी तसा सीडीप्लेअर चालू झाला. त्याच्यावर लेटेस्ट म्युझिक अल्बममधलं अत्यंत लेटेस्ट पॉप्युलर गाणं. शिरीषचा मोबाईल वाजला. शिरीष खिशातून तो काढेपर्यंत रिक्षावाल्यानं गाण्याचा आवाज चक्क कमी केला. शिरीष रिक्षावाल्याकडे बघतच राहिला. असेही रिक्षावाले असतात?
भुकेने कळवळलेला शिरीष मोबाईल स्क्रिनकडे बघत होता आणि स्क्रिन तो सकाळचा अनोळखी नंबर पुन्हा एकदा दाखवत होता. शिरीष वैतागला.
"हॅलोऽऽऽ... बोला!... बोला! बोला!..."
"मी अमुक अमुक बोलतोय शिरीषजी... मी एक... एक लेखक... लेखक-"
"हां! हॅलोऽऽ हॅलो‌ऽऽ बोलाऽऽ- कट!"
शिरीष आणखी वैतागला. कुणीतरी होतकरूऽऽ... आता हा काय पिछा सोडत नाय आणि पुन्हा मंगलाष्टकांची धून वाजली.
"हां! हॅलोऽऽ हो! हो! कळलं मला तुम्ही लेखक आहात ते!... या! याना! कधीही... प्रयोगाला या... हं! ऑं?"
"मी अलीकडेच प्रयोगाला येऊन गेलोय. एक नाटक लिहिलंय ते तुम्हाला दाखवायचं होतं. तुमचं मार्गदर्शन..."
आता शिरीषला पुढे बोलत रहाणं भागच होतं.

"हां! आंऽ वन लाईन काय आहे?... हां!... (*‌%!?!ऽ*)... हां हां ( *‌%!??!ऽ**%!)... हां! (*‌%!ऽ*?*%!!?) हां! ( *‌%!ऽ**%!?????!!!*ऽ) का- काय आहेऽ... इतरवेळी भेट ठरवली आणि नेमका वेळउशीर झाला तर पंचाईत होते म्हणून प्रयोगाला या!"
"कधी येऊ?"
"आं? आंऽ आज आज या ना, पण साडेसात पावणेआठपर्यंत या!"
"येऊ? मग येतो मी, थॅंक यू! साडेसात पावणेआठपर्यंत येतो. तुम्हाला दाखवतो. तुम्ही गाईड..."
शिरीष हं हं असा रिस्पॉन्सच न देत राहिल्यामुळे होतकरूला काहीच कळेना. फोन चालू आहे की कट झालाय, नक्की साडेसात पावणेआठला भेट होणार की... शिरीष मोबाईल तसाच होल्ड करून होता. गपचूप. होतकरू गोंधळला, भांबावला. शेवटी कंटाळला, स्वत:वरच वैतागला आणि त्याने फोन डिसकनेक्ट केला.
फोन डिसकनेक्ट झालाय अशी पूर्ण खात्री झाल्यावर मगच शिरीषनं आपला मोबाईल ऑफ केला आणि मनातल्या मनात होतकरूला आणि पोटातल्या भुकेला असंख्य फुल्या फुल्या वाहत रिक्षातून बाहेर बघत राहिला. रेस्टॉरंट यायची वाट पहात...                                                                             (क्रमश:)  

प्रस्थापित (१)

शिरीष नट होता आणि दिग्दर्शकही, रंगभूमीवरचा. दुसर्‍या फळीतला. दुसर्‍या फळीतून पहिल्या फळीत स्थान मिळवणं त्याला तितकसं कठीण नव्हतं. चांगली संस्था हाताशी होती. निर्माता कुबेर आणि कर्ण असा दोन्हीही. अर्थात इथपर्यंत पोहोचणं शिरीषला सोपं नक्कीच नव्हतं. काय काय व्याप ताप करून तो इथे पोहोचला हे त्यालाच माहीत.
प्रायोगिक संस्था, स्पर्धा यातच आयुष्याची तिशी उलटून गेली. कनिष्ठ मध्यमवर्गीय पालक, हातातोंडाची गाठ जेमतेम पडत होती इतकंच. कुठूनतरी नाटकाचं वेड शिरीषच्या डोक्यात आलं, एकदा आलं की ते सहजासहजी जात नाही.
शिरीष दिसायला असातसा. त्याच पंचविशीतच पोट आलं. बुटका, चेहेरा विनोदी कामांसाठी उपयुक्त. जाडा सुद्धा. पण सिन्सियर. झपाटलेला.
पस्तीशीत त्याला समजलं की हे स्पर्धा, बक्षिसं वगैरे काही खरं नाही. आयुष्यभर नाटक किंवा तत्सम क्षेत्रात रहायचं म्हणजे व्यावसायिक व्हायला पाहिजे. पण घरात नाटकाचं वातावरण नाही, कुणी गॉडफादर नाही. ठसणारं व्यक्तिमत्त्व नाही, टॅलेंट सर्वसाधारण योग्यतेचं. फक्त पुरेसं गांभीर्य, मेहनतीची तयारी, झपाटलेपण, दिग्दर्शनासाठी आवश्यक संघटन कौशल्य इतकं होतं. पण त्याहीपेक्षा महत्वाचं म्हणजे शिरीषकडे धोरणीपणा हा गुण होता. तो आपल्याकडे आहे हेही त्याला वेळीच समजलेलं. त्यामुळे कुठे पोचायचं, तिथे जाण्यासाठी चॅनल्स कुठले. त्यातला कुठला प्रथम वापरायचा. मग कुठला. आणीबाणीच्या वेळी या चॅनल्सचा क्रम कसा बदलायचा हे त्याच्या डोक्यात खूप कमी अवधीत तयार व्हायचं. बर्‍याचवेळी नशीबाची साथ मिळायची. असं होत होत मजल दरमजल करत अनेक ठिकाणी डिप्लोमॅटीकली वाक वाकून तो सद्यपरिस्थितीपर्यंत पोहोचला. अर्थात अनेक अपमान पचवून, प्रसंगी ते दारूच्या पेल्यात बुडवून.

जवळ जवळ क्रमांक एकचं दिग्दर्शकपद. व्यायसायिक स्पर्धेत पुढे धावणारा एकमेव दिग्दर्शक. आताच्या नाटकातला शिरीषचा रोल तसा नाटकातला तिसर्‍या-चौथ्या क्रमांकाचा. पण मुख्य भूमिकांपैकी. टिपिकल पण चोख हसे वसूल करणारा. टायमिंगचं कौशल्य शिरीषचं. सव्वातीनशे- साडेतीनशे प्रयोग म्हणजे पैसे, लोकप्रियता इ. इ. दृष्टिने चांगलेच. सामान्य प्रेक्षकही आता शिरीषला ओळखायला लागलेले.
कुणामधे गुंतणं वगैरे प्रकार शिरीषनं ठेवलेच नाहीत. शिरीषमधे कुणी गुंतणं तसं लांबच. आली तर आली. राहिली तर राहिली. गेली तर गेली. ही गेली तर दुसरी, तिसरी... नाही!... तर आहेच!...
चाळिशीनंतर शिरीषसारख्यासाठी एकूण स्थिती समाधानकारक नव्हे तर चांगलीच म्हणायला पाहिजे. देण्याची तयारी असली की मिळतं. नशीब साथ देत असलं की मिळतंच मिळतं. काय काय द्यायची तयारी आहे त्यावर सगळं अवलंबून.
शिरीष आहे त्यात अवघडलेला नव्हता. बर्‍यापैकी रिलॅक्सड होता. धावपळ, दगदग, मेहनत चुकत नव्हती. धोरणीपणाचा बल्ब मेंदूत सतत पेटवून ठेवावा लागे. पण आता रिटर्नस मिळत होते. अपेक्षेपेक्षा जरा जास्तच आणि तेही नुसत्या नशिबाच्या शिक्क्याचे नव्हे. शिरीषला त्याचा अभिमान होता.
आठवड्यातून एकदा शहराबाहेर प्रयोग लागत. असे एक-दोन प्रयोग आटपून, अतिशय शिस्तीत चौथा अंक संपवून, खरं तर या दिवसांत तिसरा म्हणायला पाहिजे. तो सकाळी परत आला. लुंगी लावून झोपला. फ्लॅटच्या कडीला अडकवलेल्या पिशवीत हात घालून दुधाची थैली बाहेर काढणं नेहेमीप्रमाणे जीवावर आलेलं.
सुखद गुंगी, रंगलेला प्रयोग, मिळालेले हशे, जमलेलं, विस्कटलेलं टायमिंग, प्रयोगात झालेल्या गोच्या, गमती, गप्पा, विंगेतल्या, दारूकाम, जेवण, बस, विनोद, चर्चा, बसमधली हेरगिरी असं सगळं कोलाज होऊन झोपेतही डोक्यात फिरत होतं. सुखद गुंगी उतरत आणि हॅंगओवर चढत. नेहेमीप्रमाणे. आणि मोबाईल वाजला. बराच वेळ मंगलाष्टकाची धून वाजल्यावर त्याला जाग आली. त्यानं मोबाईल चाचपडला, शोधला आणि तो चिडला. एकतर कुणीतरी जबरदस्तीनं ऍडजस्ट केलेली ती धून आणि अनोळखी नंबर. काय संबंध आपला आणि मंगलाष्टकाचा? आणि या नंबराचाही? घाणेरडी शिवी हासडून त्यानं नंबर कट केला. मोबाईलच ऑफ करून ठेवणं म्हणजे महत्वाच्या कॉल्सची गोची. तो पुन्हा झोपला...                                    (क्रमश:)