मोहिनी आणि कबीर (४)

भाग ३ इथे वाचा!
“सफाई द्यायचीए तुम्हाला?”
“ते माझ्या वकीलाचं काम आहे मिस्- मिस् जेलर!... तुम्ही ड्युटीवर नसताना खास मला भेटायला आलाहात... माझी विचारपूस करताहात... तुमचा माणसावर विश्वास आहे म्हणता... मी सांगेन ते खरं वाटेल तुम्हाला?
“कबीर! माणसावरचा माझा विश्वास शेवटपर्यंत राहील! तुमच्या डिटेल्समधे मला स्वारस्य नाहिए, तरीही तुमची तुमच्या दृष्टीने काही बाजू असेल ती ऐकून घ्यायची आहे!
कबीर हसतोय, “मला काही बाजू आहे म्हणता?”
“जनावराच्या वागण्यालाही काही मोटिव्ह असतं कबीर!”
“शाबास! शाब्बास! मला जनावरच बनवून टाकलंत! थॅंक्यू!”
“नो मेंशन प्लीज! आय एम सॉरी, मी, तुम्हाला जनावर नाही म्हणाले! बुद्धी नसलेला प्राणीही काही एक हेतूनं वागतो! तुम्ही तर बुद्धिवान, एक संवेदनशील कलाकार, यशस्वी-”
“तुम्ही माझं कौतुक करताय का मला जोड्याने मारताय?”
“ह ह ह... ते समजण्याइतके चतुर तुम्ही आहात कबीर पण तरीही... शरीर... ह्या वस्तुपलिकडे तुम्हाला नाही जाता आलं!”
कबीरला हे थेट बोलणं अपेक्षित नसावं.तो चमकतो.मोहिनी त्याचे भाव निरखतेय, “वा!... तुम्ही चांगला अभिनयही करता तर!”
कबीर स्वत:शी बोलल्यासारखा पुटपुटू लागतो, “शरीर... शरीर... त्या पलिकडे काही असतं?”
“बरंच काही!...”
कबीर सुस्कारा सोडतो.मग अचानक सरसावतो, “तुमचं- तुमचं लग्नं झालंय?”
“त्याचा काय संबंध आहे इथे?”
“ओके! ओके! तुमचं वय काय असेल?- ओ! अगेन आय एम सॉरी!- माझा अंदाज सांगतो.तीस-पस्तीस...”
“पुढे?”
“असं समजूया तुमचं लग्नं अजून झालेलंच नाही किंवा झालेलं असेल तर तर तुमच्या या नोकरीमुळे, तुमच्या नवरय़ापासून तुम्हाला लांबच रहायला लागलंय सतत...”
“ओके! मग?”
“विस्फोट नाही होत तुमचा?”
“माझ्या विस्फोटाचं काय ते बघायला माझी मी समर्थ आहे कबीर!... आपण तुमच्याबद्दल बोलतोय, तुमचा विस्फोट झाला असं गृहित धरूया! अशा विस्फोटाच्या वेळी तुम्ही काय केलंत?”
“विस्फोट!... माझा विस्फोट दूरच राहिला मिसेस- मिस- जेलर!... भलत्याच ज्वालामुखीला मला सामोरं जावं लागलं!...
मोहिनी बारकाईने कबीरकडे पहात एक खुर्ची सरकवून घेते.बसते.
“कधीची गोष्टं ही?... बसा कबीर तुम्हीही हवं तर! बसा!”
“नाही... ठीक आहे... नुकताच... स्कूल ऑफ आर्टला जायला लागलो होतो! हट्टाने!... शिकवण्या करून मॅट्रिक झालो... बाप सिनेमाची पोस्टरं रंगवायचा, दारू पि-पिऊन मरून गेला!... आई आणि मी... मॅट्रिक झालो, ओळखीनं एका सोन्याचांदीच्या पेढीवर सेल्समन म्हणून लागलो... चांगलं चाललं होतं... काही कामासाठी शेटच्या घरी जावं लागलं एक दिवस... तिथे होता तो ज्वालामुखी... मी सोळासतरा वर्षाचा, ती... माझी आई शोभेल... स्वत:च्या अभोगीपणाचा सूड उगवायला तिला मीच सापडलो-”
“तुम्हाला बरं वाईट निश्चित कळत होतं तेव्हा कबीर!”
“बरं आणि वाईट... सोळा वर्षाचा चवताळलेला तरूण एवढंच माझं अस्तित्व होतं तेव्हा... मला झुलवून झुलवून खिदळणारय़ा शेटाणीवर माझ्याकडून एक दिवस हल्ला... त्याच्या दुसरय़ाच दिवशी चोरीचं बालंट येऊन मला माझी नोकरी गमवावी लागली...”
“हे सगळं होण्याआधी तुम्ही शांतपणे काही गोष्टी शेटच्या कानावर घालू शकला असता! शेटची मर्जी होती नं तुमच्यावर?”
“पहिल्याच भेटीत तिनं... सज्जड दम भरला होता... मला शिक्षण पूर्ण करायचं होतं... नोकरी सोडून भीक मागत फिरावं लागलं असतं...”
“पुढे-”
“नोकरी सुटलीच! का सुटली याचं कारण कुणाला सांगू शकत नव्हतो... मग काही रात्री रस्ते किंवा भिंती रंगवायला मिळाल्या तरच पोट भरत होतो... त्याच दरम्यान नफिसा माझा आयुष्यात आली... माझ्या क्लासमधली...”
कबीर बोलता बोलता थांबला.शून्यात गेला.मोहिनीला त्याला काही वेळ देणं भाग होतं...

मोहिनी आणि कबीर (३)

भाग २ इथे वाचा
जेलच्या अंधारकोठडीत कबीर स्थिरावलाय.अंधुक उजेडात एक सुतळी गजांना अडकवून तो काही विणायचा प्रयत्न करतोय.अंधारकोठडीच्या दुसरय़ा कोपरय़ात हालचाल होतेय.एक जिना प्रकाशमान होतो.त्या जिन्यावरून टाईट जीन्स, लांब कॉटन फुलशर्ट घातलेली स्त्री खाली उतरतेय.फुलशर्टचा रंग हलका गुलाबी असल्याचं स्पष्टं होत जातं आणि ती स्त्री, सिविल ड्रेसमधली लांबसडक केस मोकळे सोडलेली मोहिनी असल्याचंही स्पष्टं होत जातं.
कबीरची तंद्री भंगली आहे.तो समोर पहातच रहातो.अगदी टक लाऊन.स्वत:च्या नकळत तो उभाही राहिलाय.त्याचवेळी त्या मागच्याच जिन्यावरून दणदणणारी पावलं.हा किर्तीसिंग आहे, युनिफॉर्ममधला, धावतपळत आलेला, त्याच्या हातात शाल.तो जोरजोरात ’मॅडम! मॅडम!’ म्हणून मोहिनीला पुकारतोय.मोहिनी शांतपणे मान वळवते.
“अरे! सिंगजी?... क्या हुआ?”
सिंग हातातली शाल पुढे करतोय, “ये शॉल-”
“शॉल?”
“तुम्ही मागितली होतीत मॅडम!” मोहिनी चकीत.
“मी?”
त्या दोघांकडे बघणारा कबीरचं छद्मी हसतोय.
सिंग रागारागाने कबीरकडे पहातोय, प्रयत्न सोडत नाहीए.
“असं काय करताय मॅडम! तुम्ही-”
मोहिनी हात पुढे करते, “द्या!... या तुम्ही!" तरीही सिंगचं समाधान झालेलं नाही.तो आळीपाळीने त्या दोघांकडे बघत तिथेच थांबलाय, “सिंगजी!... तुम्ही जाताय नं वर?”
“ये-येस-मॅडमसाब!” सिंगला कसातरी काढता पाय घ्यावा लागलाय.तरीही जाता जाता वळून ’दिलेली शाल ओढून घ्या!’अशी खूण त्याच्या मॅडमसाबला केल्याशिवाय त्याला रहावत नाही.कबीरचं त्याच्याकडे बारीक लक्षं असल्यासारखं.कबीर पुन्हा तसंच हसतो.त्याच्याकडे नजर रोखत सिंग तिथून निघतो.
मोहिनीनं आपला मोर्चा आता निश्चितपणे कबीरकडे वळवलाय.उजव्या हातात धरलेली शाल उंचावून मोहिनी ती आपल्या डाव्या आडव्या हातावर टाकते आणि जरब असलेला तिचा आवाज अंधारकोठडीत घुमतो.
“हॅलो मिस्टर कबीरलाल!”
कबीरचं लक्षं अजून सिंग नुकताच गेलाय त्याच्या जाण्याकडे आहे.मोहिनीचा आवाज ऐकल्यावर तो नजर वळवतो आणि मोहिनीकडे रोखून बघायला लागतो.
“हॅ-हॅलो-मिस-मिसेस-”
“जेलर!”
“ओह! ऑफ कोर्स! जेलर!... जेलर!"
“काय चालंलय?”
“का-काही नाही! काही नाही!” दीर्घ श्वास घेऊन कबीर मोहिनीवर रोखलेली आपली नजर काढून घेतो.वळून पाठमोरा होतो, “आता काय चालणार?”
मोहिनीचं लक्षं गजांकडे गेलंय.
“विणकाम करताय!”
“असंच! सुतळीचा तुकड मिळाला... हात स्वस्थं बसून देईनात... काहीतरी-"
“स्कूल ऑफ आर्ट सोडून किती वर्षं झाली?”
“झाली... त्याचं काय आता...” तिच्याकडे वळतो.पुन्हा तेच रोखून बघणं, “माझे पेपर्स वाचले असतील तुम्ही तर माझं सगळं चरित्रं लिहिलंय त्यात- ते सगळं पुन्हा माझ्या तोंडून ऐकायचं असेल तर आय एम सॉरी मी तुम्हाला-”
“कबीर!... एकेकाळी तुम्ही खूप नावाजलेले कमर्शियल आर्टिस्ट होतात, खूप कमी वेळात आर्ट डायरेक्टरही झालात आणि-”
“हे सगळं तुम्ही मला का सांगताय?”
मोहिनी हसतेय.हसता हसता वळते.गजांपासून दूर चालायला सुरवात करते.कबीरला पाठमोरी, “माझा अजूनही विश्वास आहे!”
कबीर पाठमोरय़ा मोहिनीकडे टक लाऊन पहातोय.तितक्यात ती थांबते आणि त्याच्या दिशेने वळते.कबीर हडबडतो.
“क-कशा-कशावर विश्वास आहे?”
कबीरकडे, त्याच्या हडबडण्याकडे लक्ष जाऊन मोहिनीला हसू आलंय,
“माणसावर!”
कबीर तिच्यावरची नजर काढून घेतो, “मी एक जन्मठेपेचा कैदी आहे!”
“हे मान्य आहे तर तुम्हाला!” कबीर तिच्याकडे बघू लागलाय, “हेच- तुम्हाला पश्चातापाची एक संधी मिळतेय- अजूनही वेळ गेलेली नाहिए- अजुनही तुम्ही-”
“हे तुम्ही सांगताय? हंऽऽ... अडकलोय आता मी!... पुरेपुर!”
“का? अजूनही पळवाटा आहेतच की! सुप्रिम कोर्ट, मग जन्मठेप कमी व्हावी म्हणून दयेची याचना-”
“आता दयेची याचना...” वर बघतोय, “त्याच्याकडेच!”
मोहिनीला आता हसू आवरेनासं झालंय. “काय म्हणता?” मोहिनी खिल्ली उडवल्यासारखं हसतच राहिलीय.
“तुम्ही हसा! हसा!... सगळेच!-”
मोहिनी त्याच्याकडे बघत अचानक झाल्यासारखी गंभीर, कठोर दिसू लागते.एका एका शब्दावर जोर देत बोलू लागते.
“मिसेस रितू शिवदसानी आठवतेय?”
कबीरची मान खाली.तो पुटपुटतोय, “रितू... रितू...” चिडल्यासारखा दिसायला लागतो.
“का?... आठवतेय तर!”
कबीरची बोलती बंद झाल्यासारखी.
“नो आर्ग्युमेंट्स?”
“मॅडम जेलर... मला बरंच काही आठवतंय... तुम्हाला ऐकायचंय?...

मोहिनी आणि कबीर (२)

भाग १ इथे वाचा.

“कबीर?” सिंगचा चेहेरा सगळ्या जेलची काळजी डोक्यावर पडल्यासारखा झालाय...
“होय सिंगजी, कबीर!”
सिंग अचानक घाईघाईने निघलाय.
“पण तुम्ही आत्ताच कुठे निघालात?”
“माझा चोवीस घंट्याचा पहारा सुरू झालाय मॅडम!”
“कुठे?”
“इथे मॅडमसाब!”
“माझ्यावर?” मोहिनी हसायला लागल्यावर सिंग नर्वस.
“मॅडम तुम्हाला काळजी नाही वाटत कशाचीच!”
“वाटते ना! तुमची, बाईजींची-” मोहिनीचं हसू आणखी वाढलंय आणि सिंग कपाळाला हात लावतो.मोहिनीची लकेर वाढत चाललीए.
“नाही वाटत का सिंगजी? आणि- तुम्ही या जेलची ड्युटी करायची!”
“माफ करा मॅडम मी जेलचीच-”
“तुम्ही माझी जास्त काळजी घेताय!”
“ते काय आपल्याला समजत नाय्! गेली तीस वर्षं मी या जेलची आणि जेलचा सबसे बडा साब या दोघांचीही हिफाजत करतोय, तिच माझी ड्युटी!” मोहिनी गंभीर झालीय.“सिंगजी... फार करता तुम्ही माझ्यासाठी... तुमच्या सारख्यांमुळेच माणूसकी हा शब्द तरी अजून जिवंत आहे असं वाटतं! नाहीतर...”
“तो... कधी येणार आहे इथे?”
“कोण?” मोहिनी अजून त्याच तंद्रीत आहे.
“कबीर, मॅडम!”
“येईल इतक्यात-”
“इतक्यात?”
“हो! का?... जन्मठेपेचा कैदी हायकोर्टातून सरळ इथेच येतो सिंगजी! आणि- ते कितीसं लांब आहे!”
सिंगचे डोळे चमकतात.तो मान वेळावतो.
“छान! जन्मठेप झाली तर!”
“हायकोर्टात!... कबीरलाल हे काही साधंसुधं प्रकरण समजू नका तुम्ही!... सुप्रीम कोर्ट, मग राष्ट्रपती या पुढच्या पायरय़ा त्याच्या दृष्टीनं फार कठीण नाहीत!...” मोहिनी विषय संपलाय असा संकेत देते.पुन्हा टेबलावरची विशिष्टं कागदपत्रं चाळू लागलीए.
सिंगचा चेहेरा स्थिर.डोळे रोखलेले.
“हिफाजत करणारय़ाना कुठल्याच पायरय़ा नाहीत मॅडम!”
मोहिनी हातातल्या पेपर्सवर एकाग्र.तंद्रीत, “काय?” सिंग मुद्दा स्पष्टं करण्याच्या तयारीत असतानाच, “एकाही निरपराधाला शिक्षा होता कामा नये असं तत्वं आहे-”
सिंग आता चर्चा करण्याच्या मूडमधे आलाय.
“निरपराध! खरंय मॅडम! पण कडक शिक्षा दिलेल्या आरोपीची शिक्षा सौम्य करणं, शिक्षेत सवलत देणं-”
“सिंगजी... तुम्ही म्हणताय ते अजिबात चूक नाहीए! पण सिस्टीम- यंत्रणा- ही जी गोष्टं आहे त्याच्याबाहेर-”
सिंग मधे बोलायचा प्रयत्न करतोय, त्याला अडवते,
“माहितीए मला सिंगजी- तुम्ही म्हणाल मी नेहेमीचं कारण पुढे करतेय पण हे तुम्हालाही निश्चित माहित झालंय की आपल्यासारख्यांच्या सेवांना एका मर्यादेतच काम करावं लागतं.त्या बाहेरच्या गोष्टी-”
मोहिनीला बोलणं थांबवणं भाग पडलंय.

केबिनच्या बाहेर गडबड सुरू झालीए.सिंग दरवाज्याजवळ पोचतो.मोहिनी स्वत:च्या नकळत उभी रहाते.प्रथम एक पोलिस अधिकारी केबिनमधे आलाय.तो मोहिनीला सॅल्यूट करतो.त्या पाठोपाठ एक शिपाई.त्याच्या एका हातातल्या बेडीत अडकवलेला कबीर- सहा फूट उंच, पांढरा फटक गोरा, डोक्यावर आणि चेहेरय़ावर केसांचे फक्तं खूंटं, घामानं थबथबलेला, सावकाश आत येतो.मागे आणखी दोन शिपाई, त्याच्या हातातली दुसरी बेडी पकडून.कबीर मोहिनीकडे पहातो.तिच्यावरून त्याची नजर सापासारखी फिरायला लागते.मोहिनी प्रथम आक्रसून गेलेली.मग मुठी घट्टं आवळते.रूबाबात खुर्चीत बसते.तिच्या हालचालीने कबीरची तंद्री भंगलीय.तो स्वत:शीच हसतो.शर्टाच्या बाहीने घाम पुसू लागतो.मोहिनीला सॅल्यूट करणारा तो अधिकारी आणखी पुढे झालाय.त्याच्या हातात एक जड फाईल.ती तो मोहिनीकडे सुपूर्द करतो.अदबीनं वाकून हलक्या आवाजात ब्रीफ करायला सुरवात करतो...

मोहिनी आणि कबीर (१)

मोहिनी सरकार ही पस्तिशीची, अत्यंत आकर्षक अशी जेलर स्त्री आपल्या केबिनमधे बारकाईने कागदपत्रं चाळत बसली आहे.तिच्या टेबलजवळ उभा आहे हवालदार किर्तीसिंग.निवृत्तीचं वय जवळ आलेल्या किर्तीसिंगमधला कडक वर्दीतला सतत ऑन द टोज असलेला शिपाई आजही तरूण आहे.प्रचंड एकाग्र झालेल्या मोहिनीचं लक्ष कधीतरी किर्तीसिंगकडे जातं.
“अरे! सिंगजी! किती वेळ उभेच आहात! बसा! बसा!”
सिंग बसायला तयार नाही, आणखी अदबीनं तो ’मी ठीक आहे!’ हे नेहेमीचं वाक्य बोलतो.मग त्याचा पुतळा झालाय.
मोहिनी आज त्याच्याकडे पहात रहाते.मग मोठ्याने हसते.सिंग बावचळलाय.आपलं नक्की काय झालंय त्याला कळत नाही.त्याचं मन त्याच्या कोर्‍याकडक युनिफॉर्मच्या कानाकोपरर्‍यात जलद फिरून येतं.’सगळं तर बरोबर आहे! सकाळी आरश्यात बघून चारचारदा खात्री करून घेतलीवती मी!’ तो स्वत:शीच अचंबा करतोय.तो अचंबा आपल्या कडक सैनिकी शिस्तीतून बाहेर पडू नये याचं रितसर शिक्षण त्याने सर्वीसच्या सुरवातीलाच घेतलंय.
“सिंगजी! तुम्ही आज्ञापालन करत नाही!” मोहिनीच्या हसण्याचं आता वाक्यात रूपांतर झालंय.सिंगचं सैनिकी रूप आज पार मोडून टाकायचं असा मोहिनीचा खेळ दिसतोय पण बावल्या किर्तीसिंगपर्यंत तो कितीसा पोचणार? त्याच्या तोंडून त्याचा मगासचा अचंबा ’अं ऑ उ ऊं’ च्या बारखडीच्या स्वरूपात आता मार्ग शोधतोय.मग तो म्हणतो,
“ना- नाही मॅडम- मी उभाच आहे- अटेंशनमधे- कधीचा-”
“अहोऽऽ मी तुम्हाला बसायला सांगितलंय!”
“आपण जेलरसाब आहात मॅडम! मी साधा हवलदार, मी-”
मोहिनीला आता आवाज उंचावल्याशिवाय गत्त्यंतर नाहीए.ती ’बसा!’ एवढंच ओरडते आणि प्रतिक्षिप्त क्रिया झाल्यासारखा सिंग पटकन् बसतो.मोहिनीला मोठ्या कष्टानं हसू आवरायला लागतंय.मग कनवाळू होऊन ती सिंगच्या बायकोबद्दल, जिला मोहिनी ’बाईजी’ म्हणते तिच्याबद्दल विचारते, “बाईजी... कशा आहेत आता?”
“तिला काय धाड भरलीए!”सिंगमधला पुरूष फुत्कार सोडून आपण नॉर्मल झाल्याचे संकेत देतोय.मोहिनीला अचानक झालेला हा बदल खुपलाय.पण ती आणखी मायाळू होते.
“सिंगजी... काल बुखार होता त्याना!”
“इथल्या या समुद्री वातावरणात बुखार काय नवीन आहे का मॅडमसाब? गेले कित्येक वर्षं येतोय तो.औषधं वेळेवर घेतली नं तर काहीही होणार नाय! पण ऐकतो कोण?”
मोहिनीचं लक्षं पुन्हा हातातल्या कागदपत्रांवर गेलंय पण ती संभाषणाचा धागा तोडत नाही, “तुम्ही द्यायची सिंगजी त्याना औषधं वेळेवर!”
“काय काय करू मी मॅडम? ही ड्युटी करू की-”
“बाईजी किती काळजी करतात तुमची सिंगजी! -तुमचीच काय सगळ्या जगाची काळजी करते ही बाई!” मोहिनीच्या हातातले कागद आता बाजूला ठेवले जातात. “आठवतंय नं मला! मी इथे जॉईन झाले तेव्हापासून तुम्ही आणि बाईजी अगदी माझ्या आईबाबांसारखी काळजी घेताय माझी!”
“आमची ड्युटीच आहे ती मॅडम!”
“तुमची ड्युटी इथे! या ऑफिसमधे!”
“माणूस म्हणून जी ड्युटी, ती सर्वात जास्त महत्वाची मॅडमसाब!”
“सगळेच असा विचार करत नाहीत सिंगजी! या जगातली माणूसकी नष्टं होण्याच्या मार्गावर आहे असं माझं स्पष्टं मत होत चाललेलं आहे!”
सिंगला आपली बसण्याची सैनिकी पोज आता नकळत मोडावी लागलीय.
“तुम्हीच असं म्हणताय मॅडम? आपल्यासारख्यांचाच विश्वास जर असा डळमळीत झाला- मला माफ करा मॅडमसाब- म्हणजे मी-” काही स्पष्टं करू न शकण्याची सिंगची नेहेमीची अडचण वाजणार्‍या फोनने तत्परतेने ओळखलीए.तो वाजतो आणि सिंग नको तेवढ्या तत्परतेने रिसीव्हर उचलतो, “हालोऽहा-हालोऽ–जी-जी-” सिंग तत्परतेने उठून उभाच राह्यलाय, “जी-देतो-” सिंगनं माऊथपीसवर हात ठेवलाय आणि तो कुजबुजतो, “मॅडम! कमिश्नरसायबांचा फोन आहे!”
मोहिनी चटकन् फोन घेते, “येस सर! येस!... योर ऑर्डर्स सर!... राईट सर! राईट! आ’ईल डेफिनीटली टेक द नेसेसरी प्रिकॉशन्स सर!... माय रिस्पॉन्सबिलीटी सर!... थॅंक यू-थॅंक यू सर!” मोहिनीनं रिसिव्हर ठेवलाय.सिंग पुन्हा नको तेवढा सैनिकी होतो.
“सिंगजी!”
“येस मॅडमसाब!”
“कबीर... येतोय इथे अ‍ॅट लास्ट!”
“कबीर!” सिंगचा चेहेरा सगळ्या जेलची काळजी आपल्या डोक्यावर पडल्यासारखा झालाय...