कॉमेडी शो! “फलाना… बिस्ताना…!”

“काय म्हणूया?... आपलं ते हे… फलाना… बिस्ताना…!”
मनू इंग्रजी शिकवणार.त्यासाठी शिबिर घेणार.त्या शिबिराला तो कार्यशाळा म्हणणार.असल्या या कार्यशाळेत शिकवताना तो अडला की विद्यार्थ्यांनाच विचारणार, “अमक्या ढमक्या इंग्रजी शब्दाचा अर्थ… काय म्हणूया? असेल आपलं ते हे… फलाना… बिस्ताना…”
मला वेड लागायचं बाकी होतं.मनूची मातृभाषा मराठी.आता मराठी माणसाचं इंग्रजी असून असून किती पावरफूल असणार? कुणाचं नसतं असं नाही.पण मनू? साक्षात मनू? हो मनूच!
आजकालच्या जमान्यात ज्याला ओ की ठो कळत नाही, येत नाही, त्यानं आपण सर्वज्ञानी आहोत असं सिद्धं करायचं असतं.होतकरू पोरांना काय कुणीतरी ’मास्तर’ हवाच असतो.असं काही करण्यात तर मनूचा हातखंडा.शाळा-कॉलेजात असताना संधी मिळाली की मनू उभा मग चेहेरा पा-पाडून, जिवणी फा-फाकवून, लाचार हसत तो वाटेल तसं, मनाला येईल तसं इंग्रजी फेकायचा.अहो, मायमराठीतच तो ’उपक्रम स्तूत्य आहे तुमचा!’ च्या ऐवजी ’उपक्रम सूस्त आहे तुमचा!’ असं म्हणाला होता एकदा म्हणजे मग इंग्रजीसारख्या वाघिणीच्या दुधाचं तो काय करत असेल त्याची तुम्हीच कल्पना करा म्हणजे झालं.काहीही असो, बोलतो ना! (म्हणजे आपल्यावर उभं राहून बोलायची पाळी येत नाही ना!) म्हणून पोरं खूष.सर खूष.
परवा त्याला हे सुचलं.शिबिराचं-चुकलो-हे कार्यशाळेचं.जगावेगळी आयडिया मलाच प्रथम सांगतोय या आविर्भावात त्यानं मला ती ऐकवली.मी म्हणालो, “मन्या हे फार होतंय! इंग्रजी शिकवणार? तू?” त्यानं माझं तोंड दाबलं.म्हणाला, “येड्या चूपचाप मला मदत कर.शंकाकुशंका काढू नकोस मध्यमवर्गीयासारख्या!” मी मनूला मित्र मानतो. “हो!” म्हणालो.
मनूनं जाहिरात दिली. ’फडाफडा इंग्रजी बोला! आधी आमच्या कार्यशाळेत चला!!” झालं! पूर्वी ’फाडफाड’ इंग्लिशच्या वर्गांना जाणार्याय आईबापांनी आपल्या मुलांना पाठवलं. ’फडाफडा’ म्हणजे निश्चित वेगळं काही असणार होतं.हीऽऽ गर्दी जमा झाल्यावर मनू माझ्या कानात म्हणाला, “बस! लिहून घे नावं! त्याना सांग! फक्तं चाळीस निवडणार!” मी सांगितलं.मरणाची झोंबाझोंबी झाली.मी चाट पडलो.मनूनं बरोब्बर कुणाचा बाप मंत्री, आमदार, सरकारी अधिकारी आहे हे बघितलं.कुणाचा बाप फॉरेनला असतो, किंवा येतो-जातो, मध्यवस्तीत कोणाची रहायची जागा रिकामी आहे, कोणाचा इंटिरिअरचा धंदा आहे ते पाहून यशस्वी ’चाळीस’ निवडले.बाकीचे बिचारे प्रचंड हिरमुसले.निवड अशी करायची?- मी चिडून मनूला हे विचारायला जातोय तर मनूभोवती त्या चाळीसांचा गराडा.मनू त्यांना अलिबाबाच्या सुरस आणि चमत्कारिक गोष्टी सांगत असल्याच्या अविर्भावात.ते डोलताएत.मिठ्ठास बोलणं, फक्त बोलणं ही मनूची जादूची पुंगी.सगळी बालकं डोलत मनूपाठोपाठ वर्गात दाखल झाली.मनूनं माझी बाही खेचली. “बस! या प्रत्येक ठोंब्याकडून पाचहजार वसूल करायचे!” मी जोरात ओरडलो, “पाऽऽच-” मनूनं मला पुढं बोलूच दिलं नाही.म्हणाला, “चूपचाप घे.मला द्ये.रिसीट नंतर- असं सांग!” मी भांबावलेला असलो की मनू माझा नेहेमीच मोरू करतो आणि मला राबवून घेतो.
दोनावर पाच पूज्यं हातात येईपर्यंत मनू इतका विनम्र होता, पैसा हातात पडल्यावर त्याच्या डोळ्यात वेगळीच चमक आली.त्याचे डोळे माजलेल्या राजकारण्यासारखे झाले.
मनूची ’कार्यशाळा’ सुरू झाली.मी दिमतीला होतोच.ती सगळी रंगीबेरंगी पोरं-पोरी, विशेषत: पोरी बघून मनूचा उत्साह वाढायचा.मग नाकावरचा चष्मा पालथ्या हाताने सरकवून, झब्याच्या बाह्या सरसावून बसता-उठता झब्याचा मागचा भाग फलकावून मनूचं अमकं, ढमकं आणि फलाना, बिस्ताना सुरू व्हायचं. “काय म्हणूया?” असं विचारत तो समेवर यायचा.इंग्रजी तर नुसतं फेकायचा, पण ते इतक्या सफाईनं की पोरं मास्तरवर खूष.कार्यशाळेचा तास संपला की पाया पडायची बिचारी.मी एका कोपर्यातत बसून ते अचाट इंग्रजी, त्याचे मनूनं सांगितलेले अफाट अर्थ ऐकून चाट पडायचो.सामान्य मराठी माणूस असल्यामुळे पुढ्यात आलेला चहा गिळून मुकाट बसायचो.एक-दोन महिन्यात, महिना दोन पेट्यांचं तेज मनूवर चढलं.आता तो रंगात आला की दोन्ही हात पक्षाच्या पंखांप्रमाणे आखडून घेत तमाशातल्या नाच्याप्रमाणे डोलत-चालत मुलांना शिकवू लागला.चांगली मुलगी दिसली की त्याचे डोळे चमकायचे आणि ओठांचा चंबू व्हायचा.मुलगी बिचारी इकडे तिकडे बघायची.वर्ग संपेपर्यंत शरमून मान खाली घालून बसायची.
मी बिनपगारी फुलहजेरी कामगार म्हणून मला प्रवेश सुलभ होता.माझी उत्सुकता वाढत चालली होती.मनूनं कार्यशाळेतल्या मुलांच्या जीवावर मध्यवस्तीत किरायानं का होईना फ्लॅट घेतला.त्याचं फुकट इंटिरियर करून घेतलं.मंत्र्यांकडून, सरकारी अधिकार्यांलकडून सगळी कामं करून घेतली.पोरं सतत मास्तर मास्तर करत पाया पडत होती ती वेगळीच.नुसतं ’काय म्हणूया?... फलाना बिस्ताना…’ या भांडवलावर माणूस काय करू शकतो याचं मूर्तीमंत उदाहरण माझ्यासमोर होतं आणि उद्योग नसलेले आईबाप आपल्या उद्योग नसलेल्या मुलांना पदरची दक्षिणा देऊन कसे मार्गी लावतात याचंही.
मुद्दलातच खोट असलेल्या मनूच्या इंग्रजीबद्दल फक्त मलाच माहित होतं.मी पडलो सामान्य, मराठी मध्यमवर्गीय.मला काय आवाज उठवता येतो? मी स्वत:ला फक्त कोसत राहिलो.मनू माझं कधीच ऐकणार नाही ही काळ्या दगडावरची रेघ होती.एक दिवस राष्ट्रीय पातळीवर इंग्रजी शिकवणारा कार्यशाळाशिक्षक म्हणून मनूची निवड झाली.अटकेपार झेंडे लावले म्हणून मनूचं सगळ्यांनी कौतुक केलं…