एक मध्यमवयीन ख्रिश्चन जोडपं.मूलबाळ नसलेलं.नवरा कामगार.जवळच्या जंगलात शिकारीला जाणारा.त्यात रमणारा.मूल नाही म्हणून घरातली स्त्री व्याकुळ झालेली.आणि त्याचवेळी एक गोंडस पोर जोडप्याला सापडतं.ते त्यांच्या घरात राहू लागतं.घरातली स्त्री त्याला आपलं मूलंच मानू लागते आणि अनाथाश्रमाचे ट्रस्टी येऊन तो मुलगा परदेशी दत्तक जाणार हे नक्की झाल्याचं जाहीर करतात.मुलावरून जोडप्याचे आपापसात निकराचे वाद होतात.स्त्री कोलमडून पडण्याच्या अवस्थेत आहे.मुलाला आपलं घर म्हणून हेच आणि आई म्हणून हीच हवी आहे पण… अनाथ मुलानं कुठे स्थिरावायचं हे त्या मुलाच्या मर्जीवर अवलंबून आहे की समाजातल्या तथाकथित व्यवस्थेच्या मर्जीवर?...
एकाच बीजावर अनेक ग्रुप्सनी एकांकिका रचायच्या आणि सादर करायच्या अश्या स्वरूपाची ती स्पर्धा.उपनगरातले सर्वसाधारणपणे तीन ग्रुप्स आणि इतर भागातला एखादा अश्या ग्रुप्सची शहरातल्या सगळ्याच एकांकिका स्पर्धांवर मोनोपोली असण्याचे ते दिवस.एकापेक्षा एक तगडे विषय.आज सेलिब्रिटी म्हणून सिद्ध झालेले अभिनेते, दिग्दर्शक, लेखक, तंत्रज्ञ यांनी गाजवलेली ती स्पर्धा.
माझ्या आठवणीप्रमाणे आमच्या या एकांकिकेला बक्षिसं मिळाली पण आम्ही ’चोपलं’ वगैरे नाही.आमच्या दिग्दर्शकानं केलेल्या कुठल्याही एकांकिकेची दखल मात्र नेहेमीच घेतली जायची तशी ती घेतली गेली.मी त्या अधिक वरच्या वर्तुळात बुजलो होतो.माझ्या वाटणीच्या त्या दोन प्रसंगात मी काय बोललो, केलं ते मला ठार आठवलं नाही, आठवत नाही.केस आणि मिश्यांवर हेऽ पावडरचा मारा केल्यामुळे दिसत पण विचित्र असलो पाहिजे.
स्पर्धा पार पडली.आमची आमच्यातच हवं तसं यश न मिळाल्याची रूखरूख, ठूसठूस पार पडली.आणखी काही चांगलं करण्यासाठी ती निश्चितच आवश्यक असते.मी उत्तम श्रोता म्हणून वावरत होतो.ती एक भूमिका मला बरी जमते असं माझं मत आहे.
आम्हाला दूरदर्शन केंद्रावरून ती एकांकिका दूरदर्शनवर सादर करण्याचं आमंत्रण आलं!
हे आमंत्रण संस्थेला पैसा आणि प्रसिद्धी मिळवून देणार होतं.प्रमुख कलाकारांनाही चांगली ओळख त्यामुळे मिळणार होती.हा पैसा, प्रसिद्धी आजच्यासारखी नव्हती हे उघड आहे.पै पै जमवून ’activity’ करण्यारय़ा संस्थेला जे मिळेल ते खूप होतं.
एक प्रतिथयश निर्माता, दिग्दर्शक, नट त्यावेळी दूरदर्शनवर नाटकाचं खातं सांभाळत होता.आमची सगळी टीम त्याला भेटायला केंद्रावर पोचली.आमच्या एकांकिकेवर तो खूष असल्याचं दिसलं.दूरदर्शनवर सादर करण्यासारखा विषय होता म्हणून त्यानं बोलावलं असावं.तो पैसे नीट देईल का? आपण बसवलेल्या एकांकिकेत किती फेरफार होतील? हे सगळे प्रश्न निकालात निघत गेले.केंद्रावर एका हॉलसदृश्य खोलीत टीव्ही कॅमेरय़ाच्या अनुषंगाने रिहर्सल्स झाल्या.मोजकेच बदल दूरदर्शनवरच्या दिग्दर्शकाने केले.त्यावेळचं केंद्र मला वेगळंच काही आणि दिपवणारं वगैरे वाटलं तरी ते त्या अर्थानं मध्यमवर्गीयच म्हटलं पाहिजे.चकचकीतपणा फारसा कुठेच नव्हता आणि कार्यक्रमांचा दर्जा मात्र वाखाणण्यासारखा होता.लोकाभिमुख माध्यम असलं तरी ते लोकानुयायी झालेलं नव्हतं.कार्यक्रम ठरवणारे, ते कार्यक्रम तडीला नेणारे आणि त्या कार्यक्रमात सहभागी असणारे सगळेच या ना त्या नात्याने रंगभूमीशी संबंधित होते.काही तर चांगलेच जाणकार होते.दूरदर्शनचा रंग अजून पांढरा-काळाच होता पण आशय भिडणारा होता.
या माध्यमात माझी अवस्था जत्रेत हरवलेल्या पोराप्रमाणे होती.रिहर्सलला कॅमेरा या इथे असणार म्हणून दूरदर्शनवरचा दिग्दर्शक दोन्ही हात एकमेकांत गुंफून किंवा दोन्ही हातानी नागाचा फणा तयार करून दाखवायचा.कॅमेरा तिथे असला तरी त्या पोझिशनला अजिबात बघायचं नाही.रंगमंचावर काम करताना प्रेक्षकात बघायचं पण बघायचं नाही तसं काहीसं हे होतं.प्रेक्षाकांच्या डोक्यावरची एक रेषा आपल्या नजरेने पकडायची आणि ती न सोडता आपली भूमिका मांडायची.कॅमेरा माध्यमात कॅमेरय़ाच्या नक्की कुठे नजर ठेवायची हे कॅमेरा हाताळणारा दाखवायचा.एखादी गोष्टं करायची नाही असं सांगितलं की लहान मुलाचं जसं होतं तसं माझं व्हायचं.
रंगमंचावर काम करत असताना तुम्ही ती प्रेक्षकांच्या डोक्यावरची अदृष्य रेषा पकडण्यात हयगय केली तर जो काही त्रास होईल तो तुमच्या एकट्यापुरता मर्यादित असतो.कॅमेरा माध्यमात मात्र नंतर तो कार्यक्रम प्रसारित होताना असं कॅमेरय़ात बघितलेलं चटकन लक्षात येतं.मी दिलेल्या आज्ञा पाळायच्या असं ठरवलं आणि मग कॅमेरा चालू आहे याचं फारसं टेन्शन न घेता काम करायचं असं ठरवलं.अज्ञानी असताना आपण आपल्या नकळत सफाईदार होत असतो बहुतेक.आणखी एक गोष्टं माझ्या पथ्यावर पडली.रंगमंचावर माझा आवाज खरं तर बरय़ाचवेळा टेन्शनमुळे पाहिजे तेवढा स्पष्टं यायचा नाही.भूमिका म्हातारय़ाची असल्यामुळे आणि मी नवीन असल्यामुळे घोटवून घेतलेल्या बोलण्यावर आणि हातवारय़ांवर सगळी भिस्त होती.
दूरदर्शन माध्यमात हातवारय़ांची फारशी गरज असत नाही.चेहेरय़ावर मोजकेच भाव असावे लागतात.आवाज जास्तीत जास्त नेहेमीसारखा असावा लागतो.रंगमंचासारखी आवाजाची लांबवर फेक वगैरेची आवश्यकता नसते.माझ्या अज्ञानामुळे, नवखेपणामुळे आणि अर्थात अगदीच छोटी भूमिका असल्यामुळे माझं निभावलं.
टीव्हीवरचं चित्रण यशस्वीपणे पार पडलं.एकांकिकेतल्या, अर्थातच आता दूरदर्शनवरच्या या नाटकातल्या, लहान मुलाचे प्रसंग, त्याचा क्लोजअप, त्याचे डोळे अप्रतिम दिसले.चित्रण चालू असताना चित्रण आणि नंतर त्या प्रसंगाचं चित्रमुद्रण मॉनिटरवर पुन्हा बघता येणं आणि वाटल्यास पुन्हा चित्रीकरण करता येणं हा या माध्यमाचा विशेष.अर्थात हे सगळं बजेट सांभाळून.
पुन्हा एकदा माझा आनंद गगनात मावेना.एवढ्या कमी अवधीत कुठपर्यंत पोचलो वगैरे डोक्यात यायला मग वेळ लागत नाही.दूरदर्शन हे त्यावेळी सामान्य माणसाच्या दृष्टीनं खूपच लांबचं माध्यम होतं.
दूरदर्शनवर नाटक जाहीर झालं.पोटात आनंदाच्या उकळ्या फुटायला लागल्या.ऑफिस नंतरचा बराचसा वेळ बाहेरच जात होता.वसाहतीतल्या घरी परतायला मध्यरात्र व्हायची.पूर्वीचं कुणी भेटायचं बंद झालं होतं.नाटक दूरदर्शनवर जाहीर होण्याच्या काळात कुणी भेटलं तर त्यांचे चेहेरे बघण्यासारखे असायचे.त्याना माझा चेहेरा बघण्यासारखा वाटत असेल.काही जण मनात काय येतं ते समोरच्याला सुनवायचंच! अश्या स्वभावाचे असतात.इतरांपेक्षा तुम्ही पुढे-बिढे जाताय असं त्याना वाटायला लागलं की त्यांचे प्रतिसाद जाणवायला लागतात.आम्ही कसे इतके वर्षं घासतोय वगैरे त्यांना सांगावसं वाटतं.ते बोलूनही दाखवतात.माणसामाणसातलं नातं ओव्हरऑल कितीही चांगलं राहिलं तरी छोट्यामोठ्या गोष्टीतून एक तणावाची रेषा त्या नात्यातून सतत वहात असते.माणसाचा अपरिहार्य इगो हे या रेषेचं कारण असतं.ते वावगंही नसतं.कुणी स्थानिक बुजुर्ग मला मी सध्या काम करत असलेल्या दिग्दर्शकाच्या नावाचं विडबंन करून माझ्या पाठीमागे मला जोरजोरात हाका मारू लागला तेव्हा ती मस्करी की नक्की काय हे समजेना.टीव्हीवर येण्याचा प्रसंग माणसाच्या आयुष्यात काय एकदाच येतो, सारखासारखा मुळीच येत नाही! असा ठाम अध्यात्मिक विचारही एका नोकरदार वडिलधारय़ानं दिला.
पुढची मजा अशी की आमचं नाटक दूरदर्शनवर दोनदा जाहीर झालं आणि दोनदा ते रद्दं झालं! ते आता होतंय की नाही अशी धाकधूक मला लागली आणि आता काय होणार! (म्हणजे आता काही ते होणार नाही!) असा काहीसा भाव समोरच्या चेहेरय़ांवर दिसायला लागला…
No comments:
Post a Comment