चक्रव्यूह

ही गोष्टं अशी जराशी बदलली, तर कसं होईल?

नाही, नाही! रेकॉर्डसमधे ढवळाढवळ करायची नाही.

संदर्भ बदलायचे नाहीतच.

मुख्य म्हणजे इश्यू अजिबात करायचा नाहिये!

तरी पण सहज.

ठीक आहे! गंमत म्हणून म्हणा-

तर सर्वप्रथम

तो पोटात असताना चक्रव्यूह भेदायचं, तो फोडून आत घुसायचं तत्वज्ञान त्यानं ऐकलं, हे कुणी ठरवलं?

त्याची आई जेव्हा हे सगळं ऐकत होती. त्यावेळी तिच्या डोक्यात भलतीच अवधानं.

ज्याच्याशी संसार मांडला तो कसा आहे याची पहिली जाणीव, खच्ची करणारी. कष्टं. अपार कष्टं. अगदी पोटूश्या स्थितीतही मैलावरनं भरलेले हंडे पाणी व्हायचं. नवरा घरी आल्यावर रात्री अपरात्री त्याला वाढायचं. वर त्याचा विचित्र स्वभाव आपलं कर्तव्य मानून सोसायचा. त्यावेळी कुणी ते तत्वज्ञान तिला ऐकवलं असं जर आपण गृहीत धरलं तर. तर या सगळ्या परिस्थितीत त्या गर्भापर्यंत ते पोहोचलं का? हा मूलभूत प्रश्न!

मूलभूत प्रश्नं विचारलेले आवडत नाहीत? राग येतो? मग ठीक आहे, हेही गृहीत धरू.

पुढे ते सिद्ध झालंच म्हणा.

एक नाही अनेक चक्रव्यूहांत त्याला घुसावं लागलं. जेव्हापासून समज नावाची काही एक वस्तू त्याला मिळालीए अशी बातमी सर्वदूर पसरली होती त्यावेळपासूनच.

बरय़ाच वेळा त्याच्या वडीलधारय़ानीच त्याला तो नाही नाही म्हणत असतानाच त्या चक्रव्यूहांत ढकललं होतं आणि आपल्यावरची जबाबदारी तर झटकलीच होती पण किनारय़ावर काठ्या घेऊन त्याला पुन्हा आत ढोसायला डोळ्यात तेल घालून उभे होते.

आई: वरच्या लेव्हलवरच्या चक्रव्यूहातच सापडलेली. लढता लढता जिवानिशी संपली. त्याला आता, आत काय बाहेर काय, सारखंच असं वाटायला लागलं. काहीही त्याच्या हातात नव्हतंच. शिवाय तो सूज्ञ, समंजस, महत्वाकांक्षी. वडीलधारय़ानाच काय कुणालाच न दुखावणारा. आता त्याच्या पाठीवरचे भाईबंदही त्याला खुळ्यात काढायला लागले. त्याना समज नाही ते परिपक्व झालेले नाहीत असं तो म्हणू शकत होता. पण वडीलधारय़ांचं काय?

नैसर्गिक प्रक्रिया खरी असते. तिला अर्थातच काही नियम असतात. तिचा वेगही खूप कमी असतो.

कित्येक वर्षं तो नुसताच धुमसला. यानं धुमसून एकूण एक आचरटांच्या डोक्यात काहीच शिरणार नव्हतं. शेवटी एका ज्येष्ठ आचरटेआझमच्या पायावर त्यानं अक्षरश: डोकं आपटून घेतलं. अर्थात त्या आचरटेआझमनं काही त्याच्या डोक्यावरून हात फिरवला नाहीच. उलट नको ते विचार करतो म्हणून हळवा अशी शिवी दिली.

कोणालाही न दुखवणारय़ा, वडीलधारय़ांसमोर नेहेमीच मान तुकवणारय़ा त्याला, आता हे कळलं की या आचरटांच्या नादाला आपल्यासारख्यानं लागणं पूर्णत: चुकीचंच. आईची अवस्था तो बघतच आला होता. असं डोकं आपटून घेतल्यावरच कळतं, डोकं आपटून घेऊन आपल्याच कपाळाला जखम होते; दुसरय़ाचं काही जात नाही.

पुन्हा आईच्या पोटात जाऊन उरलेला मध्यंतरानंतरचा भाग ऐकायला आई तर नव्हतीच. शिवाय आणखी एक जन्म घ्यावा लागणार.

तेव्हा या माणसांनीच- आपल्या असं म्हणावं लागतं अशांनीच- चक्रव्यूह तयार केले, सापळे तयार केलेत; ते भेदणं ही एक अकर्मक क्रिया होय.

अगदी शेवटची काडी पडताच त्यानं आपण स्वत:, आपलं लक्ष्य यांकडेच लक्ष द्यायचं ठरवलं.

आता तुम्ही म्हणाल, यात काय नवीन?

पण मी नाविन्य असेल या कथेत असं म्हणालो का?

नाही.

आताही मी तेच म्हणतोय, ती गोष्टं अशी जराशी बदलली तर कसं होईल? 

ही गोष्टं आणि तिच्यावरचे अभिप्राय, इथेही! 

लोण्याच्या गोळ्याची गोष्टं!

तो रोज दुधाचा हंडा घेऊन बाहेर पडायचा आणि संध्याकाळी त्याचा मोबदला घेऊन परतायचा. फारशी झिकझिक नव्हती. सुखात झोप लागायची.

बरय़ाच वेळा या दिनक्रमाचा त्याला उबग येई. कधी कधी वेगळं काही करावसंही वाटे. काही रात्री झोप चाळवली जायची. -पुढे काही करायचं ते यातूनच मार्ग काढून- तेवढा security conscious अर्थात होताच तो.

तशी तीही होती. विरजण घालायची. कशावर?- I mean- विरजण लावायची, ते घेऊन बाहेर पडायची आणि संध्याकाळी येऊन आलेले पैसे वडलांजवळ जमा करायची. बाबा आदमच्या- sorry- आई इव्हच्या काळापासून तिचा हा दिनक्रम चालू होता.

निसर्गत:च ह्या दोन जीवांचा फिरण्याचा विभाग एकच असल्यानं दोघांची भेट व्हायचीच.

पुढे योगायोग म्हणा, चित्रपटात दाखवतात तसं म्हणा, त्या दोघांना कुणी सुचवलं म्हणून म्हणा, दूध आणि विरजण एकत्र आल्यावर ताक होतं आणि ताकाला market खूप आहे ह्यावर त्या दोघांचं एकमत झालं आणि तो व ती अवघ्या पंचक्रोशीत ताकवाले म्हणून फेमस झाले.

तिच्या विरजणाला चांगलाच भाव येऊ लागला. त्याचंही कर्तृत्व सिद्ध व्हायला लागलं. अर्थात जगाच्या दृष्टीने त्यांची इतिकर्तव्यता झाली!

पण हे असं एवढ्यावरच थांबलं असं झालं नाही. असं कधीच होत नाही, and they lived thereafter ही पाटी फक्त सिनेमापडद्यावरच दिसते.

मजा अशी झाली की मागणी तसा पुरवठा असला तरी ताकसंचय खूप व्हायचा आणि मग ते टिकावं म्हणून घुसळून ठेवायला लागायचं.

असं रोज करता एक दिवस त्यातून एक आकर्षक गोळा वर आला. आता त्या दोघांना आणखी पुढचे वेध लागायला लागले. गोळ्याच्या रूपानं मनोराज्य फुलायला लागली. अर्थात ती प्रत्येकाची होती, तशीच दोघांची एकत्रही होतीच. त्यामुळे तो गोळा ते नीट जपून ठेवत.

सगळं काही आलबेल असतानाच आताशा मात्र अघटीत घडायला लागलं होतं. त्या दोघांच्या छातीत धडधडायला लागलं होतं. जीवापाड जपलेला तो गोळा हळूहळू कमी कमी होऊ लागला होता. आधी त्याला वाटलं तो आपोआपच विरून जातोय. नीट लक्ष ठेवून बघताना कळलं, नाही, त्या गोळ्यावर कुणीतरी घाला घालत होतं.

बरय़ाच त्रासाअंती, खूप विचाराअंती त्याचं कारण त्याना समजलं. तो सोकावलेला बोका गोळ्यावर रोज ताव मारत होता. तेही त्याना स्पष्टपणे कधीच दिसत नव्हतं आणि तरीही त्यांची त्या बोक्याबद्दलची आणि त्याच्या कर्माबद्दलची खात्री मात्र पक्की होती. पण अघटीताचं कार्यकारण त्याना अजिबात उमगत नव्हतं.

गोळ्यावरून आपण कधी भांडलो नाही. ना न्याय करायला त्या बोक्याकडे गेलो. वा मुद्दाम त्या बोक्याच्या वाटेला गेलो नाही. त्याच्या नादी तर मुळीच लागलो नाही.

थोडक्यात मागच्यांसारखं काहीच केलं नाही. मग तो लोण्यावर ताव मारतो कसा? आमच्या अंत:करणावर घाव घालतो कसा?

काही केल्या त्याना उत्तर सापडेना. बोकाही जेमतेम दिसे अस्तित्व जाणवण्यापुरता पण लोण्याचा गोळा आणि पर्यायानं पुढचं सगळंच खोल अंधारकोठडीत ढकलल्यासारखं झालं.

त्या अदृष्य कठोर शत्रुशी ते अंदाजपंचे वेडेवाकडे हात करत राहिले आणि हे काय आपल्यापुढे वाढून ठेवलंय या विचाराने किंकर्तव्यमूढ झाले.

त्या अदृष्य, अतर्क्य. कठोर शक्तीशी झगडायचं सोडून; दांपत्यगुणाच्या मूळ स्वभावानुसार एकमेकांशीच झगडायला लागले.

जेव्हा सूर्य माथ्यावर तळपायला लागला तेव्हा दोघांच्या काही गोष्टी लक्षात आल्या- आधी कुणाच्या आल्या हा मुद्दा गौण- की इतकं सगळं होऊनही आपण जगतो आहोतच.

पुन्हा फार तर त्यानं दुधाचा आणि तिनं विरजणाचा असे व्यवसाय स्वतंत्रपणे परत सुरू केलेत. तरीही आणि बोक्यानं सतत खाऊनही थोडं थोडं का होईना लोणी तयार होतच आहे!

त्या लोण्याची जिद्द एवढी? मग आपली अंत:करणं तर केवढी कणखर आहेत! अभेद्य आहेत! त्या अदृष्य, अतर्क्य, कठोर बोक्याचे घावसुद्धा आपण हो नाही म्हणता म्हणता पचवले आहेत, पचवतो आहोत! मुख्य म्हणजे लोणी उरतंय..

..हल्ली ती दोघंही तुपाचा, तुपातल्या मिठायांचा आणि लोण्यापासून बनणारय़ा इतर पदार्थांचा आस्वाद तर घेतातच. शिवाय ते पदार्थ घेऊन दोघंही रोज सकाळी एकत्र बाहेर पडतात आणि संध्याकाळी- नव्हे रात्री- एकत्रच परतून सुखासमाधानाने झोपी जातात...

ही कथा आणि तिच्यावरचे अभिप्राय आपण इथेही वाचू शकता!

आमच्या मुलांना सांभाळा! (१०)

भाग ९ इथे वाचा! 

महेशची अवस्था खूपच बिकट झालीए. तो आपल्या बेडरूममधे एक उशी हातात घेऊन तिलाच झोपवतोय. उशी आडवी धरतो. उशी उभी खांद्यावर धरतो. अंकित त्याच्या मागेमागे फिरतोय, आपला पपा काय करतोय ते बघत. महेश चालता फिरता चक्कं झोपतोय. झोपेत त्याला स्वत:चा तोल सावरावा लागतोय.
"अंकित- अंकु- अंकुडी- अरे बाबा कुठेएस नक्की तू!"
पाळण्यातून अवनीचा रडण्याचा आवाज आल्यावर जरासा सावध होतो. मग खांद्यावरच्या उशीलाच थोपटू लागतो.
"उगी उगी अवनीबाळू ललायचं नाई- झोपायचं-"
अंकित एकदा पाळण्यात रडणार्‍या अवनीकडे बघतो आणि एकदा खांद्यावर उशी थोपटणार्‍या आपल्या पपाकडे बघतो. त्याला हसू फुटतं. ते बरोब्बर महेशच्या कानावर पडतं.
"अवनीऽ- उगी उगी- हसू नये अंकितबाळ- बापाला हसू नये- अर्‍ये तरीही हसतोएस घोड्या- गप! गप! बारा वाजवलेस सगळ्याचे आणि- आणि दात काय काढतोएस सारखा? बाप काही प्यालेला नाहिए तुझा! झिंगतही नाहिए! पेंगतोय तो! पेंगतोय!- तू अवनीबाळ उगी उगी- दिवसभर ही ड्यूटी- तुम्हा दोघांना सांभाळायची- माझ्या मागे लागलेली- मी- मी स्वत:हून घेतलेली- आणि रात्री- रात्रपाळी- ऑफिसमधे- मी-मी-मीच मागून घेतलेली! ऑफिसमधे कायमची रात्रपाळी मागून घेतलेय रे तुमच्यासाठीऽऽ तुमच्यासाठी!- आणि तू हसतोएस शुंभा! हसतोएस?"
अंकितला आता स्वत:ला आवरता येत नाही, तो त्याच्या स्टाईलमधे ओरडतो.
"पपाऽऽ तुम्ही हे कोणालाऽऽ झोऽऽपवताऽऽय?ऽऽ"
महेशचा पवित्रा अंकितच्या ओरडण्याने एकदमच बदलतो. तो ऑफिसमधे असल्यासारखा, सायबाच्या खुर्चीसमोर अदबीने वाकल्यासारखा पेंगत पेंगत वाकतो.
"माफ करा साहेब! चुकी झाली साहेब झोपेत- म्हणजे साहेब- काय सांगू तुम्हाला- घरची दिवसपाळी संपली की इथे- साहेऽऽब.. हात जोडतो.. पदर पसरतो.. साहेबऽऽ दया कराऽऽ पाठीवर मारा साहेऽऽबऽऽ पण पोटावर मारू नकाऽऽ पोटावर मारू नका- तुम्ही सांगाल ते करतो साहेब- तुम्ही सांगाल ते-"
महेश भलताच मेलोड्रॅमॅटिक होतो आणि अंकित आणखी मोठ्याने ओरडतो.
"ओऽपपाऽऽ तुम्ही कुणाला झोपवताऽऽय?ऽ कायेऽऽ तुमच्या हाताऽऽत?"
"साहेब- साहेब लहान झाले- छोटे- छोटे साहेब- अरे- अरे- हे काय?- उ-उशी? उशी? मग ती- ती कुठाय? अवनी? अरे बापरे! ती तर तिथेय- पा-पाळण्यात!- अलेलेले बाळू- सॉरी- सॉली- थॉली-"
महेश झोपेतच पाळण्याजवळ जातो आणि झोपेतच पाळण्याला झोके देऊ लागतो. त्या झोक्याच्या लयीमुळे आणखी पेंगू लागतो. मग डोळ्यावरची झोप उडवायचा प्रयत्न करू लागतो. अंकितला ते बघून आणखी हसायचं निमित्त मिळालय. तो हसत रहातो.
"हस हस तू गाढवा- घोड्या- गेंड्या- दगड्या- हस! तुझ्या दोन्ही आज्ज्याना हाकलून दिलंस-"
अंकित लगेच दादागिरीवर आलाय, "येऽऽ कुणी?ऽ मी?ऽऽ"
"नाहीऽ तुझ्या बापानीऽऽ मीऽऽ छळ छळ छळलंस त्यानाऽऽ त्या भांडल्या भांड भांड.. आणि पळ पळ पळ..."
महेशला डुलकी लागलीए.
"ओऽऽ मी कुट्येऽ मी कुट्येऽऽ त्या भांडतच होत्या! पहिल्यापासूनच!"
"चूऽऽऽऽप!" महेश जोरात ओरडतो आणि स्वत:च दचकतो. मग अवनीला जाग येईल म्हणून घाबरतो. मग हळू आवाजात, पेंगत बोलू लागतो, " एक शब्द बोलू नकोस! फटाक्यांची माळ कुणी सोडली निमामावशीच्या पाळणाघरात?.. हसू नकोस! हसू नकोस गद्ध्या!.. तुज्या मारीऽऽ आता मोठ्याने बोलायचं नाही हे- पण पोलिस कंप्लेंट झाली असती तर तू लहान म्हणून मला जावं लागलं असतं माहितीए आतमधे- जेल- जेलमधे!.. तू हास! हास तू!.."
महेशचं कुजबुजत्या स्वरात, झोपेत, पेंगत बोलणं हा अंकितला आणखी एक टाईमपास झालाय. तो खुदखुदून हसू लागतो आणि इकडे महेशनं झोपेत आणखी एक भलताच ट्रॅक पकडलाय.
"काय सांगू मोना तुलाऽऽ तू माजी अगदी जवळची मैत्रिण आपल्या ऑफिसमधली.. म्हणून तुला सांगतो.. वैरी आहेत गं वैरी- गेल्या आणि ह्या दोन्ही जन्माचे- तो पोरटा वाट लावणाराय माझ्या आख्ख्या खानदानाची! परवा फटाके फोडले.. आणखी काही वर्षानी सुरूंग फोडेल- माझ्या- माझ्या टाळक्यावर गं! आणि- आणि- तुला सांगतो मोना.. त्याची आई आहे ना आई.. माझं आख्खं आयुष्य उध्व-उध्व-उध्व..."
हे बोलत असताना महेशनं अंकितचाच हात घट्टं पकडून ठेवलाय. अंकितला तो काही केल्या सोडवून घेता येत नाहिए. महेशला पुन्हा एक डुलकी येते आणि अंकित आपला हात सोडवून घ्यायचा निकराचा प्रयत्न करतो.
"मोना- मोना- असं करू नकोस मोना. तूच माझा आधार आहेस मोना!- ते ते टेलिफोन घेणं- ते टेलिफोन ऑपरेटिंग झन्नममधे गेलं मोना.. माझ्या आयुष्याची दासतान ऐक- माझ्या दिवट्या पोरानं- मोनाऽऽ-"
अंकित जिवाच्या आकांताने आपला हात सोडवून घेतो आणि बोंब ठोकतो.
"सोडा- सोडा मला- सोडाऽऽ.. मी तुमची मोना नाहिएऽऽ मी दिवटा काय? माझ्या आईनं- ममानं तुमचं आयुष्य उध्वस्त केलं काय? थांबा आता तुमचं चांगलंच टेलिफोन ऑपरेटिंग करतो- मोबाईलच करतो ममालाऽऽ"
महेशची झोप क्षणार्धात उडालीए. तो कासावीस होऊन अंकितच्या मागे धावत सुटलाय.
"अर्‍ये- अर्‍ये- थांब- थांब- असं करू नकोस! आताच- आताच- माझं जीवन उध्वस्त- उधवस्त-"
अंकित महेशचाच मोबाईल घेऊन पळत सुटलाय, महेशलाच वाकुल्या दाखवतोय आणि महेशची अवस्था दारूण झालीए...    (क्रमश:)
या आधीचे भाग  भाग १, भाग २, भाग ३, भाग ४, भाग ५, भाग ६, भाग ७, भाग ८ इथे वाचा!

 

गुरूजनां प्रथमं वंदे! कादंबरी.. भाग.. मधलाच..

आण्णा

आण्णाचं लक्ष नानाकडे होतं तसं ते श्रीगुरू दत्तात्रयाच्या विशाल मूर्तीकडे होतंच. एकावेळी अनेक गोष्टी करणं, निभावणं, आणि त्यात यशस्वी होणं आण्णाच्या व्यक्तिमत्वातच होतं. खरंतर आण्णाचं लक्ष श्रीगुरू दत्तात्रयाच्या मूर्तीतल्या त्या मूर्तीच्या अजस्त्र पंजाकडेच असायचं. उजव्या हाताचा पंजा. भला मोठा तळहात. उभारलेला. आशिर्वादासाठी. अखिल मानवजातीवर, अखंड विश्वावर मायेने पसरलेला आशिर्वादाचा हात. तो त्याच्या मनी, स्वप्नी, जळी, स्थळी, काष्ठी, पाषाणी असायचाच.

नानाचं हे किती दिवस चालायचं? नाना.. जराजर्जर नाना. दाढीचे खूंट वाढलेला. अस्ताव्यस्त वाढलेलं शरीर. थरथरत्या, कंप पावणार्‍या अवस्थेला न पेलवणारं. वर घातलेली स्लिवलेस बंडी, पोटावर तिरपा खिसा असलेली. काढता काढता यायची नाही. त्याला स्वत:लाही नाही. दुसर्‍या मदत करणार्‍यालाही नाही. लाल किंवा हिरव्या, निळ्या जाड काठाचा गुढग्याखाली पोचणारा पंचा कसातरी सावरत, विस्कटत सगळ्या हालचाली, बसणं, उठणं, फिरणं. सगळं जवळजवळ परस्वाधीनच. आण्णाच्या मल्टीटास्किंग अंतरंगातला एक धागा. नानाचा. त्याच्या सद्य अवस्थेबाबतचा.. नानाचं चालेल तितके दिवस चालेल. चालूदे. आपण आहोतच. नानानं दीक्षा दिली. आता त्याला सांभाळणं हे आपलं कर्तव्य. कर्तव्य व्यवसायासारखंच निभवायचं.

आण्णानं आपल्या पांढर्‍याखड लांबलचक आणि पसरलेल्या जटांवरून हात फिरवला. त्या पाठीवर एकत्र केल्या आणि सोडून दिल्या. मग लांबलचक पांढर्‍याखड दाढीवरून तीन चार वेळा हात फिरवला. तिचं टोक धरून दोन-तीन वेळा ती खेचली. वाळलेल्या केळीच्या पानाच्या पुडी आणि त्या आतली औषधी पूड यांची आठवण होण्याआधीची ही लकब. त्यानं डोळ्याच्या कडांमधून इकडे तिकडे पाहिलं. हि ही लकबच. पुडी खिशातच. पण हे स्थान नव्हे. तिच्यातल्या औषधाचा लाभ घ्यायचं. मग त्यानं कॉटनच्या मुंड्याच्या अर्ध्या बाह्यांच्या कडांवरून बोटांची चिमूट फिरवली. आलटून पालटून दोन्ही हातांच्या आणि पायघोळ लेंग्यावर दोन्ही मांड्यांच्या बाजूनी ताल धरला. त्याची कमावलेली बोटं तिथं वाजू लागली. तो हळूहळू निश्चिंत झाला. विसावला.

काय रूबाब होता नानाचा एकेकाळी. कपडे पांढरेधोप. परीटघडीचे. कपड्यांचा अवतार आता सारखाच. पण आता आली ती अवकळा. कपडे कितीही पांढरेधोप घाला ते काढण्याच्या वेळी मलूल, मळकट. नाना वयोवृद्धं झाला. जराजर्जर झाला हे खरंच पण मनानं तो जास्त खचत चालला. शक्य असतं असं. माणूस वयोमानापरत्वे खचत जातोच. मनोबलोपासना या विषयात कितीही तज्ज्ञ असला, ते ज्ञान दुसर्‍याला वाटण्यासंबधातला कितीही थोर अधिकारी असला तरी त्यालाही मन नावाची जादुई वस्तू असते. त्याचंही वय होतं. संध्या छाया भिववू लागतात. केवळ संध्याछाया की आणखी काही? संध्याछायांबरोबर येणारं अपरिहार्य असं काही..

आण्णा गुरू दत्तात्रयांच्या हाताकडे एकटक बघत होता. असं बघता बघता त्याला अनेकवेळा लक्षात येई की हळूहळू त्राटक होऊ लागलंय. हस्तत्राटक? नाना विश्रामधामात आणि इतरत्र तसबिरत्राटक करायचा. विचारून विचारून त्यानं काय करतोय, कशासाठी करतोय हे तोंडानं कधी सांगितलं नाही...

दत्तात्रयांच्या हस्ताकडे एकाग्र होता होता त्याला जाणवलं की हे आपण एरवी करतो त्या ध्यानापेक्षा सरस होतंय. फार बरं वाटतंय. मन शांत होतंय. एरवी वाळलेल्या केळीच्या पानातली पूड स्वत:च्या पंज्यावर घेऊन मग ती ईऽऽ केलेल्या, घट्टं जोडलेल्या दंतपंक्तींवरून फिरवायची आणि ध्यानस्थ अवस्था अनुभवायची. बरं वाटतं. चांगलंच वाटतं. आरशात बघता बघता कधी ध्यान लागतं कळत नाही. आपल्या मस्तिष्कावर रेटून ओढलेल्या भस्माची पूड वाळलेल्या केळीच्या पानातल्या भस्मावर पडतेय हे ही समजायचं नाही आधी. समजल्यावर ध्यान नेमकं कशाने? वाळलेल्या केळीच्या पानाच्या पुडीतल्या त्या पूडरूपी भस्माने की त्यात सामावत असलेल्या मस्तिष्कावरच्या पूडरूपी भस्माने? असा संभ्रम निर्माण व्हायचा. ध्यान आणि संभ्रम दोन्ही गोष्टी हातात हात घालून चालत असल्यासारख्या.

इथे प्रत्यक्ष दत्तमहाराजांसम्मुख, ते ही त्यांच्या विशाल अशा पूर्णाकृती प्रतिकृतीसमोर सगळं गळून पडतं. ध्यान, संभ्रम सगळंच. हो. त्याही पलिकडचं काही जाणवू लागतं. आशिर्वादासाठी उभारलेल्या त्या श्रीगुरूहस्ताचं अवलोकन करता करता. पलिकडचं काय? ते शब्दात सांगता येत नाही. कुणालाच. या आपल्या पायाजवळ खडकाला टेकून विश्रामस्थ झालेल्या जराजर्जर शरीरालासुद्धा. शरीराला काय म्हणतोय? या आत्म्यालासुद्धा. शरीर कधीच संध्याछायांच्या आधीन झालं. संध्याछाया शब्दातला श्लेष जाणवून आण्णाला हसू फुटलं. हम्म असा बारीक आवाजही आला. तो आसमंतात कुठेही उमटणार नाही. कुणालाही जाणवणार नाही. श्रीगुरूदत्तांना सगळंच ज्ञात असतं. आण्णानं मग डोळ्यांच्या दोन्ही कडातून इकडेतिकडे पाहिलं नाही. तो ठाम होता. मनातल्या निष्कर्षावर. त्यामुळे निर्माण झालेल्या उद्‍गारावर.. शरीर कधीच संध्याछायांच्या आधीन झालं नानाचं.. आयुष्यभर संध्या, छाया आणि कुणाकुणाच्या आधीन आणि आता तर काय.. अपरिहार्य संध्याछाया. वयोमानानुसार. हे कळत नाही पण माणसाला आधीच. तरूणपणीच. किमानपक्षी प्रौढपणी तरी. नाहीतर म्हातारपणाच्या सुरवातीला तरी. किर्तनकाराला, प्रवचनकाराला, अध्यात्म सांगणार्‍यालाही? काय कळतं आणि काय नाही.. कळतं ते वळतं का? कळून सवरून कुणीही असं वागतो का? कॉन्शसचं काय? विवेकाचं गुंडाळं- कमरेच्या विवेकाचं गुंडाळं- डोक्याला की आणखी कुठल्या वळचणीला? अध्यात्माच्या.. आणखी कुठल्या? 

काय रूबाब होता नानाचा.. या रूबाबावरच तर.. आण्णाच्या बोटाची चिमूट पुन्हा त्याच्या मुंड्याच्या बाह्यांच्या कडांशी फिरली. कमावलेली बोटं पुन्हा लेंग्यावर. मांड्यांच्या दोन्ही बाजूनी ताल धरू लागली...

आता ही लकब आपलं शरीर का निर्माण करतंय आण्णाला कळेना. आता तर केळीच्या पानातल्या पुडीची आठवण होत नाहीये. आठवणी भलत्याच फेर धरताएत..

किर्तनकार नाना.. परराज्यातला असून मातृभाषेत इतकं अस्खलित गाणारा, निरूपण करणारा नाना.. अप्रूप होतं श्रोत्यांना, श्रवणभक्तांना.. मधेच अस्खलित राष्ट्रभाषेची धारा चालू व्हायची. आधीच्या धारेला कुठेही विचलित न करणारी. त्याचंही कौतुक. नानाच्या दिसण्याचं कौतुक. त्याच्या उच्चारांचं कौतुक. आचारांचं कौतुक. किर्तनकाराच्या त्याच्या त्या विशिष्टं पेहेरावाचं कौतुक. एवढं सगळं असूनही त्याच्या जवळ असणार्‍या विनयशीलतेचं कौतुक. कौतुक स्विकारण्याच्या त्याच्या त्या अनोख्या शैलीचं कौतुक.. कौतुक, कौतुक, कौतुक..

माझ्यासारख्या हौशी तबला वाजवणार्‍याला साथीला घेण्याचं कौतुक. नवख्या तबलजी साथीदाराला सांभाळून घेण्याचं कौतुक. साथीदाराचं मनापासून कौतुक करण्याचं कौतुक.

हा सगळा कौतुकसोहोळा न्याहाळणारी आपली बायको.. तिचंही.. कौतुक.. नाना करत असलेलं.. ते एकिकडे आणि आपण आपल्या बायकोचं करत असलेलं कौतुक.. आपण.. आपल्याला.. संसारधर्म.. पार पाडता येत नाही.. तरीही आपल्याला चिकटून बसली आहे आपली अर्धांगी याचं.. कौतुक.. आपलं कौतुक.. नानाचं कौतुक.. कौतुकस्थान आपली बायको कॉमन.. आण्णा तबलजीची बायको.. नानामहाराजांचं किर्तन, प्रवचन, निरूपण मन:पूर्वक ऐकणारी.. भारून जाणारी.. त्यांच्याशी चर्चा करणारी..

हळूहळू माझं कौतुक आणि नाना.. नानामहाराजांचं कौतुक यात फरक करू लागलेली अर्धांगी.. माझी.. नानामहाराजांची.. माझी.. नाना.. ची..

आण्णाचा चेहेरा आर्त आर्त होऊ लागलेला.. बोटं मांड्यांच्या दोन्ही बाजूंना घट्टं चिकटून तालध्वनि काढत असलेली.. व्यग्रं.. नजर श्रीगुरूंच्या हस्ताकडेच.. मुखातून अतीव आर्त असं गुणगुणणं सुरू झालं आण्णाच्या.. आसमंतातल्या कुणालाही डिस्टर्ब न करणारं.. अगदी पायाजवळच्या त्या कृत्रिम, बेतीव पण सुघडित, कोरीव खडकाला टेकून बसलेल्या त्या नानारूपी जिवातल्या अंतरात्म्यालासुद्धा.. त्या आत्म्याची मान लटकलेली.. छातीवर.. स्वत:च्या…..
लवकरच.. ई-बुक स्वरूपात..                                                                                   संदर्भ दुवा: नॅनोरिमो

आमच्या मुलांना सांभाळा! (९)

वाचा भाग १, भाग २, भाग ३, भाग ४, भाग ५, भाग ६, भाग ७, भाग ८ आणि त्यानंतर
अंधार पडलाय. महेश अक्षरश: हवेवर झुलत सोसायटीच्या गेटमधून प्रवेश करतोय. ’फुलों नही समाती’ अशी त्याची हालत आणि त्याला झालेला आनंद! त्याच्या हातात मिठाईचा बॉक्स. सहनिवासाच्या प्रवेशद्वाराजवळच कडले दबा धरून बसल्यासारखे. महेश दिसताच टुणकन उडी मारून पुढे झालेले. महेश घरी जाण्याच्या घाईत. त्यामुळे त्यांची चुकामुक होतेय. महेशला खरंतर चुकामुक व्हायला हवीय. पण कडले ती होऊ देण्याच्या मनस्थितीत नाहीत. कडलेंचं लक्ष महेशच्या हातातल्या मिठाईच्या बॉक्सवर. कडले ऐकणार नाहीत हे समजल्यावर महेशला जागच्या जागी ’जैसे थे’ होणं भाग पडतं. कडले ती संधी साधतातच, "काय?"
महेश दमलेला पण अत्यंत खूष, "काय म्हणजे?"
"म्हणजे झालं काय?"
"मुऽऽलगीऽऽ दुसरी, बेटीऽ धनाची मोऽऽठ्ठीऽ पेटीऽऽ"
कडले अत्यानंदानं महेशला मिठी मारतात, "अभिनंदन!अभिनंदन!"
"ही घ्याऽ बर्फीऽऽ"
कडले बॉक्स घेतात, उघडतात, "ऊंऽऽ म्हणजे सगळ्यांना वाटून उरलेली, एवढीच?"
"कडले काकाऽ मजा कराऽऽ मी दमलोयऽ जाग जागूनऽ जाऊन झोपतोऽ"
"ऊं ऊं ऊं ऊं.."
महेश घरी निघालेला, परत फिरतो. कडलेंजवळ येतो, "हेऽऽ काऽय कडलेकाका! कसलं अवलक्षण?"
"मी रडतोय! कुंऽऽ"
"रडताय? याबेळी? का?.. आणि तुमच्यात हे असं रडतात?" पुढे महेशला ’कुत्र्यासारखं?’ असं विचारायचंय पण समयसूचकता दाखवून तो गप बसतो.
कडले थेट पुन्हा त्याला मिठीच मारतात, "काय करू रेऽऽ तुला दोन दोन! मला एकही नाहीऽहीऽहीऽहीऽ"
"अरे! अरे! अहो पण मी काय करू?"
"आधी सांग मी काय करूऽऽरूऽऽरूऽरूऽ"
"अहो सोडाऽ सोडाऽ.. हीऽही.. पाळणाघरातली सगळी तुमचीच कीऽ"
योगायोगाने त्याचवेळी पाळणाघरातून ’काका मला वाचवा’ च्या तालावर ’काकाऽ काकाऽ मला कडेवर घ्याऽ’ असा कोरस सुरू होतो.
"काकाऽऽ ऐकाऽऽ"
कडले डोळे पुसतात. खूष होत असल्याचा लाऊड अभिनय करत ते जरा जास्तच वेळ तो कोरस मन लाऊन ऐकतात, " आलोऽ आलोऽ रेऽ चिमण्यांनोऽ"
 "कावळा उडाला लगेच!" महेशनं कपाळावर हात मारून घेतलाय.
महेश लॅच उघडून घरात येतो. बेडरूममधे जाऊन आडवा होतो न होतो तोच वसाहतीच्या आवारात अंकित आणि त्याच्या पाठोपाठ शांताबाई आणि उर्मिलाताई एकमेकींच्या हातात एकेक हात अडकवून मार्चिंग करत दाखल झालेत. ही टीम घराजवळ येते आणि आळीपाळीने डोअरबेल वाजवू लागते. आत नुकताच आडवा पसरलेला महेश भांबावतो आणि धडपडून दार उघडतो. तिघेही आत येतात आणि कदमताल चालूच ठेवतात. महेश भडकलेला.
"अर्‍ये होऽहो! अर्‍येऽ सगळे इकडे आलाऽतऽ तर मग तिकडे कोऽणऽ आऽहेऽ गौरीजवळऽऽ"
"उम्या आहे आपला! त्याची बायको आहे!"
"वंदू आहे जावयबापू! तिचा नवरा आहे!"
"हां! आहे ना! हु‌ऽऽश्शऽऽ चलाऽ- या दोघी काय एकमेकींना सोडत नाहीत-"
"काऽऽय?"
"दोघी येकदम!- काही नाही! काही नाही! बरं झालं! आलात! आता बसा!.. म-म- किंवा उभ्याही रहा! जेवण मागवा! हॉटेलातून चालेल! मी कर्ज काढलेलंच आहे! दमला असाल!.. मग विश्रांती घ्या!"
महेशला त्याना काय सांगावं कळत नाही. आपण काय सांगितल्यावर त्या काय करतील याची धडकी त्याला आधीच बसल्यासारखी. दरम्यान अंकित बेडरूममधे काहीतरी शोधाशोध करतोय. शांताबाई आणि उर्मिलाताई नुसत्याच उभ्या आहेत. दोन परस्परविरूद्ध टोकांना. महेश आळीपाळीने दोघांकडे बघतो.
"दोघी दोन टोकांना.. म्हणजे काही खरं नाही.. आपण बेडरूममधे जाऊन झोपावं-"
"महेऽश!"
"बापूऽ- आपलं हे- जावईबापू! गौरीला तीन दिवसात घरी आणायचं!"
"आठ दिवसांच्या आत आणायचं नाही महेश! डॉक्टर काहीही म्हणोत!"
"ही दुसरी खेप आहे जावईबापूऽ काय गरज आहे!"
"गरज? गरजबिरज काही नाही! आठ म्हणजे आठ!"
महेश आतल्याआत धुमसायला लागतो, "च्यामारीऽऽ ह्यांचं सुरू झालं परत!"
दोघी आपापला कोपरा फक्त बदलतात.
"महेऽऽशऽ गौरीला ऑर्डिनरीरूममधे हलव ताबडतोब! खर्च तुझा काका नाही देणार!"
"बापूऽ- आपलं हे जावईबापू! स्पेशलरूममधून हलवलंत तर मी तिसर्‍या मजल्यावरून उडी मारीन! हुंडा भरपूर दिलाय आम्ही!"
"पाच वर्षात वसूल केलाय तिनी या घरात राहून!"
"बापू हे फार होतंय!"
"मऽहेश! हे काहीच नाही!"
महेशचा स्फोट झालाय, "स्टॉप इट!.. प्ली-प्लीज- स्टॉप ईट! आईऽ ए आईऽ- आणि आईऽ अहोऽ आईऽऽ तुमचा नक्की प्रॉब्लेम काय आहे?.. सांगाल का? प्लीऽऽजऽ.. तुम्ही सतत असं एकमेकांच्या विरूद्ध बोलत राहिलात तर आम्ही जगायचं कसं? वागायचं कसं? अं? कसं वागायचं?"
"महेश! त्याना सांग! अजिबात बोलायचं नाही!"
"बापूऽऽ मी बोलल्याशिवाय रहाणार नाही!"
"बोला हो! काहीही बोला! पण मला सारखं सारखं बापू बोलू नका!"
"मऽऽहेश!"
"बोल आई!"
"मऽऽहेशराऽव!"
"बोला आई!" महेशनं दोघींना हात जोडलेत.
"महेश मी इथून निघून जाऊ?"
"नकोऽ आईऽ पाया पडतोऽ अंकितला कोण सांभाळणार?ऽ"   
"अच्छा महेशराव! म्हणजे मी इथून जाऊ!"
"नकोऽ आईसाहेबऽ अवनीला कोण सांभाळणार?"
"कोण रे महेश!"
"अवनी गं अवनी!" महेश बोलतो आणि मग जीभ चावतो. पण तोपर्यंत उशीर झालाय.
"अवनी! अच्छा! म्हणजे हिनं नावसुद्धा ठरवलं अं? माझ्या अपरोक्ष?"
"हे फार होतंय महेशऽऽराऽव!"
"आईऽऽ- तुम्ही नाही हो! एऽऽ आईऽ तू!ऽ अगं नाव ह्यांनी नाही ठरवलं आयशप्पत! म्हणजे तुझी शप्पत! मी आणि गौरीनं-"
"मला सगळं कळतं रेऽऽ अगं आई गंऽऽ जगदंबेऽ मला इथून घालवून द्यायचे हे धंदे गं बाईऽ"
"नाही आईऽ माझी आईऽ नाऽऽईऽऽ"
"ठीक महेशराव! मग मी जाते"
"अहोऽ आईऽ नकाऽ होऽ जाऊऽऽ"
शांताबाई खटकन डोळे पुसतात, "ठीक आहे महेश! मग मी नाही जात! पण मी म्हणते तसं झालं पाहिजे!"
"नाही बापू! मी म्हणीन तसंच!"
"आईऽऽऽऽ- नाही तुम्हाला दोघींनाही नाहीऽऽ तिला म्हणतोय, आयीऽऽ जगदंब्येऽऽ वाचीऽऽवऽऽ"
"नाव अवनी ठेवायचं नाही!"
"नाव अवनीच ठेवायचं!"
दोघी हमरातुमरीवर आल्या आहेत. महेश हतबल. दोन्ही हात डोक्याला लाऊन टेकीला आलेला.
दरम्यान बेडरूममधे इतका वेळ शोधाशोध करणार्‍या अंकितला एकदाचा अडगळीत एक मोठा बॉक्स सापडलाय. तो घेऊन लपवत लपवत अंकित त्या गदारोळातून घराबाहेर येतो. बॉक्स उघडतो. खूष होतो. हळूच आतलं भेंडोळं काढतो. तो फटाक्याचा लांबलचक कोट आहे. पाच-दहाहजार डांबरी फटाक्यांची माळ. अंकित ती माळ हळूहळू उलगडतो. ती उलगडून होत असताना त्याची ट्यूब पेटते. तो शेजारच्या पाळणाघराकडे बघतो. त्याला हसू फुटतं. आवरता आवरत नाही. ती माळ हातात धरून ओढत तो पाळणाघराजवळ येतो. कानोसा घेतो. आत, बाहेर, दोन्ही, तिन्ही दिशांना... मग ती माळ हळूहळू पाळणाघराच्या ग्रील्समधून आत सोडतो.
महेश घरात, घरातल्या फटाक्यांना तोंड देतोय. घरातले दोन्ही फटाके आता हमरातुमरीवर आलेत. त्या दोघींना अडवल्याशिवाय त्याला गत्त्यंतर नाही आणि त्या तर अजिबात ऐकायला तयार नाहीत. आता लढाई हातघाईवर आलीए आणि फटके मात्र मधेमधे येणार्‍या महेशला बसताएत.
बाहेर अंकित शांतपणे आपलं काम करतोय. माळ संपूर्ण आत जाऊन माळेचं छोटसं टोक आता पाळणाघराच्या ग्रील्सवर बाहेर लोंबतंय. अंकित खिशातली काडेपेटी काढतो. माळ पेटवतो. तिथून धूम ठोकतो.
काळोखात वीजा चमकल्यासारखे फ्लॅशेस.. त्यामागोमाग फटाके फुटल्याचे धुमधडाड आवाज..
महेशच्या घरात हातघाईवर आलेल्या दोघी..
महेश बाहेर येतो. त्याला काही कळत नाही.. आत जातो. काही करता येत नाही..
फटाक्यांच्या आवाजानी जोर पकडलाय आणि महेशची आत, बाहेर अशी प्रचंड भंबेरी उडालीय...   क्रमश:

आमच्या मुलांना सांभाळा! (८)

भाग १, भाग २, भाग ३, भाग ४, भाग ५, भाग ६, भाग ७, आणि त्यानंतर...
महेशच्या आनंदाला उधाण आलंय. स्वत:च्या घरी पोहोचल्यावर तर जास्तच. अंकितला कडेवर उचलून आता तो गणपतीच्या मिरवणुकीतला झांजा आणि लेझिम नाच नाचू लागलाय. दारातून कडलेंचं मुंडकं आत आत ओढलं जातंय आणि त्याना बाहेर ओ-ओढून शेजारची पाळणाघरवाली निमामावशी हैराण झालीए. कडले महेशच्या नाचात सामील व्हायला आतूर झालेत. महेश मधेच तुतारी वाजवल्यासारखं करतो. जरावेळाने त्याच्या लेझिम, झांजा यांचा रोंबासोंबा होऊ लागतो. महेशला धाप लागते आणि तो गणपतीतल्या कार्यकर्त्याच्या भूमिकेत शिरून गौरीला शोधू लागतो. गौरीला जीव नकोसा झालाय. महेश तिला धरून पुढे आणतो. दिवस भरत आलेली गौरी प्रचंड अवघडलेली आणि लाजत असलेली. कसाबसा  आपला मोर्चा  बेडरूमकडे वळवते. तोपर्यंत निमानं कडलेना एखाद्या लहान मुलासारखं जावडेकरांच्या घराबाहेर आणलंय. महेश जोरात गणपतीबाप्पाऽऽ असं ओरडतो. पाठोपाठ अंकीत मोरयाऽऽ करतो. सुखी कुटुंब आता शयनकक्ष अर्थात बेडरूममधे दाखल झालंय.
"हुऽऽश्शऽ आता तयार रहायला हवं हं गौरी! केंव्हाही काही होऊ शकतं!"
"म्हणज्ये पप्पा?ऽऽ"
गौरी अंकितच्या गालावरून हात फिरवते, "म्हणजे.. बेटा.. ममाला केंव्हाही ऍडमिट व्हावं लागणार!" 
महेश लगेच तिची रीऽऽ ओढतो, "आणि मग डॉक्टरकाका आपल्याला एक छोटं छोटं, गोबरं, गोबरं बाळ देणार!"
"छ्याट डॉक्टरकाका द्येत नाई कॅय! ममाला असं बेडवर झोपवणार मग-" 
"पुरे! पुरे! पुरे! मला माहित नाही ते सुद्धा सांगशील बाबा! तुझं काही खरं नाही!"
गौरी अजून भांबावलेली, "काय रे.. महेश.."
महेश धडपडतो, "अगं आणि तू अशी अवघडून बसून काय राहिलीस! पड पड तू!"
"महेश, अरे पण-"
"माहितीये! भूक लागली असेल ना! मला पण मरणाची लागलीये!अरे! पण आया कुठे गेल्या? दोन दोन!"
"पपा, भारत पाकिस्तान ना?"
"अंकू.. अरे.. महेश अरे हा काय-"
महेश हसतो, "हांऽ काय खोटं नाही त्याचं! आयला! एक आई एक बोलते. दुसरी बरोब्बर त्याच्या विरूद्ध! कसं काय जमतं बुवा काय कळत नाही!-"
"माझ्यावर पपा, माझ्यावर प्रॅक्टिस करत असतात दोघी दिवसभर!"
"आ हा हा हा! काय पण अभ्यास आहे दोघींचा! एकमेकींच्या विरूद्ध बोलण्याचा!"
"महेश.. तुला त्रास होतो ना खूप.."
"छे गं! तुझ्या त्रासापुढे माझा त्रास काहीच नाही!.. म्हणजे तसा होतो गं! पण काय करणार? करणार काय? त्या पाळणाघरात मुलांना ठेवायचं धाडस आहे तुला?"
"अजिबात नाही.. आणि ह्या शेजारणीच्या.. च्यक!"
"का गं? का? का?" महेश गालातल्या गालात हसतोय.
"म्हणजे तू मोकळा मग.. उंडारायला..." अंकित जोरजोरात टाळ्या पिटू लागतो.
"एऽऽ गप ये! एऽ इतका काय मी हा नाहिए हं! हां! "
"तू हा आहेस की नाहिएस.. ते चांगलं माहितीए मला.. भले भले त्या निमडीनं गारद केले आहेत.. तेही मला.."
"गौरूऽ अगंऽ अगदी आराम करायचा आताऽ कसलाही विचार करायचा नाहीऽ मी काय करतोऽ तो काय करतोऽ ते काय करतातऽ त्या काय करताऽऽतऽ- अर्‍येऽ खरंच! त्या दोघी आत काय करताएत? मरणाची भूक लागलीए आम्हाला दोघांना!.. नाही तिघांना!"
"पण मी तर जेवलोय पपा!"
"हो माहितीए पप्पू मला!"
"मग तिघे कसे?"
"मी दोनदा- नाही- तुझी ममा दोनदा जेवणारए! एकटी! तू जा, तुझ्या आज्ज्या काय करताएत आत बघ! हं जा!"
गौरी लाजून चूर झालेली, "काय हे महेश.."
महेश लाडात आलेला, " काय हे म्हंज्ये काय माहितेय का गौरू! तुझं झालंय हे असं! आता तुझ्या जवळ यायचं म्हणजे सुद्धा-"
तेवढ्यात दोन्ही आज्ज्या बेडरूमच्या दारात येऊन खाकरताएत, "आम्ही आत यायचं का?"
महेश पूर्णपणे गडबडलेला, "ऑं?- आं- यायचं- यायचं का?- आणि आता आत येऊन उभ्या राहिल्यावर हे विचारताय?.. असू दे! असू दे! तुम्हाला काय बोलणार? तुम्ही काही केलंत तरी आम्ही काही बोलू शकणार नाही! तुम्ही निघून ग्येलात की आम्ही म्येलोऽऽ"
"काय? काय? काय?"
"दोघी येकदम? काही नाही आमच्या आयांनो! हात जोडतो! या! या! तुमचं सहर्ष स्वागत असो!.. दुसरं काय करणार?" महेशनं स्वत:च्या कपाळावर हात मारून घेतलाय.
"ऑं?"
"हे ही दोघी येकदम?- काही नाही! काही नाही!- ए आईऽ तू इथे बस! आणि अहो आई, तुम्ही इथे बसा! हं बसा! इथे इथे बस रे मोरा-"
"मी बसते!"
"मग मी उभी रहाते!" बसलेली आज्जी पटकन उभी रहाते.
महेश हैराण, "हं.. झालं सुरू!"
"पण तू गौरी बसलीएस का अशी? अगं व्यायाम पाहिजे या अवस्थेत!"
"हालचाल अजिबात नको सांगून ठेवत्ये!"
"आणि.. आज जरा जपूनच जेव!"
"दोन जिवांची आहेस पोरी! चारचारदा खाल्लं पाहिजे चांगलं!"
"इंजेक्शनचा कोर्स संपवला की नाही डॉक्टरनं?"
"अगं बयेऽ कशाला टोचून घेतेस सुया?ऽ"
महेश आणखी हैराण झालाय, "अर्‍येऽऽ ह्या आया आहेत की सुया आहेतऽ का? का टोचून खाताएत तिलाऽऽ.. ए आईऽ आहोऽ आईऽ मला भूक लागलीए मरणाचीऽ तिकडे किचनकडे चलाऽ-"
दोघींनी आपला मोर्चा आता गौरीच्या अगदी जवळ वळवलाय.
"डॉक्टरनं चालायला सांगितलं असेल नं?"
"डॉक्टरांनी भरपूर झोपायला सांगितलं असेल नं?"
महेश बेजार, "राहू आणि केतूची दशा सुरू झालीऽ"
"तू माझं ऐक गं मुली!"
"तू माझं ऐक गं सुनबाई!"
"अगं सगळं मॉर्डन झालंय आता!"
"परंपरा कधीही सोडायच्या नाहीत तुला सांगत्ये!"
"ही काय तुझी पहिली खेप नाहिए गं!"
"असं कसं? दोन्ही वेळेला त्रास सारखाच!"
महेश हैराण+बेजार, "हा त्रास कधी संपणार पण?"
"हे बघ! सिझेरियन झालं तरी घाबरू नकोस हं!"
"पैज मारून सांगते, नॉर्मलच होणार!"
"नंतर.. वजन वाढणारं काही खायचं नाही!"
"डिंकाचे लाडू, अळीवाचे लाडू, साजूक तूप सगळं मी करून ठेवलंय!ते संपवायचं म्हणजे संपवायचं!"
महेश भूकेनं कळवळतो, "आय आय गंऽ कडकडून भूक लागलीए मरणाचीऽ आणि ह्याऽ-"
"आणि.. लगेच ऑफिसला जायचं नाही! चांगली सहा महिने रजा घे!"
"तीन महिने! तीन महिने फक्तं! चटपटीत राहिलं पाहिजे तुला!"
"धुणंभांडीवालीला पैसे वाढवायचे नाहीत! आहेत त्यात करा म्हणावं!"
"पैसे वाढव! नाहीतर बाई जाईल!"
"तेलाच्या बाईचं काय करायचं?"
"कसली तेलंबिलं लावताय जुन्या जमान्यातली!"
"घ्या! जुनं ते सोनं असं लोक म्हणताएत!"
महेश रडकुंडीला आलेला, "आयांनोऽ मी काय म्हणतोय ते आधी ऐका!"
"समजतंय न गौरी मी काय म्हणतेय ते?"
"नाही समजलं तरी काही फरक पडणार नाहिए! तू माझं ऐक!"
गौरी एवढा वेळ चूपचाप बसलेली. केविलवाणी होऊन बोलू लागते.
"ए आईऽऽ.. अहो आईऽऽ.. मी दोघांचही ऐकीन.. पण तुम्ही.-"
"अगं येऽऽ गौरीऽऽ तुला काय वेडबिड लागलंय काऽऽ या दोघींचंही तू ऐकणार म्हंज्येऽऽ तू- काय- तुला-"
"तू थांब महेश- मी तुम्हा दोघींचही ऐकीन- पण तुम्ही दोघींनी इथून जायचं नाही! मी सांगितल्याशिवाय अजिबात नाही!" 
"अगं वेड लागलंय का आम्हाला?ऽऽऽ"
दोघीही हसू लागलाएत आणि महेश त्या दोघींकडे वेड्यासारखा पहात राहिलाय.
दोघींचं पुन्हा चालू झालंय.
"तू जेवून घे बघू गौरी!"
"रात्रं फार झालीए! आता खाल्लंस तर अपचन होईल बघ!"
महेश सॉलिड कावलाय, "झालं!झालं सुरू!"
"चल गौरी! चल तू, जरा चार पावलं चाल!"
"झोप तू!अगदी पांघरूण घेऊन गुडुप!"
गौरीला कळा सुरू होताएत. तरीही दोघीही आयांचं काही ना काही परस्परविरोधी चालूच आहे. त्याना थोपवायचे महेशचे सगळे प्रयत्न विफल होताएत. गौरीच्या कळा आणखी वाढतात. महेश कावराबावरा होतो. सरतेशेवटी ओरडतो.
"ए आईऽऽ अहो आईऽऽ.. एऽ एऽऽ हिंदुस्थान-पाकिस्तानऽऽ कुणीतरी येणारएऽ का माझ्याबरोऽऽबर हॉस्पिटलाऽऽतऽ.."                                                    (क्रमश:)

आमच्या मुलांना सांभाळा! (७)

भाग १, भाग २, भाग ३, भाग ४, भाग ५, भाग ६
आणि त्यानंतर...
जावडेकरांच्या घरातलं चित्र आता जरा बदललंय. जरा काय चांगलंच बदललंय. दोन्ही आज्ज्या, शांताबाई आणि उर्मिलाताई अंकितला भरवताएत. दोघींच्या हातात दोन ताटं. शांताबाईंचा पवित्रा परंपरागत आणि उर्मिलाताईंचा आधुनिक! पहिला घास कुणी द्यायचा या स्पर्धेत शांताबाई बाजी मारताएत असं दिसतंय.
"अंकू हा घे चिऊचा‍ऽ नंतर काऊचा हं!"
उर्मिलाताई मग मागे सरत नाहीत.
"काऊ चिऊचा राहू दे रे! हा घे चिकनचा! मग फीशचा!"
अंकितला खरंतर स्वत:च्या हाताने जेवायचंय पण दोन्ही आज्ज्या आता फुल फार्मात आल्याएत.
"अंकित! वरण, भात, लिंबू सगळं संपवायचं हं!"
"अंकुडीऽ इट नॉनवेज फर्स्ट!"
"अंकी! शाकाहारी हो! त्यात सत्वं असतं!"
’ऍंक्स! नॉनवेजच खा! त्यात ताकद असते!"
अंकीत वैतागलेला. त्याला बोलायला संधीच मिळत नाहीए. एकदाची तो संधी साधतो.
"आज्ज्यानोऽ माझं पोट म्हणजे कचर्‍याचा डबा नाहियेऽऽ"
पण आज्ज्यांचं चालूच.
"आणि अंकित.. जेवण झालं की भरपूर पाणी पी!"
"नॉनसेन्स! जेवणानंतर एक तास अजिबात पाणी नको! ऍंड डोन्ट गो टू प्ले! लगेच खेळायला जाऊ नकोस!"
"काही नाही रे! बैठे खेळ खेळले तरी चालतात!"
"शतपावली घाल- फेर्‍या मार! फेर्‍या! हॅव अ वॉक!"
"तू अजिबात म्हातारा नाहिएस! फेर्‍या घालशील तर बघ!"
"होमवर्क राहिलंय ना बाकी? वेन आर यू-"
"गोष्टीची पुस्तकं कधी वाचणार रे! चौफेर ज्ञान पाहिजे बघ!"
अंकितचा पारा चढू लागलाय.
"गप्पं बसा आज्ज्यांनो! टीव्ही बघणार मी! टीव्ही!"
"कार्टून बघू नकोस!" शांताबाई त्याच्या हातातला रिमोट खेचून घेतात.
उर्मिलाताई सरसावून शांताबाईंच्या हातातला रिमोट पळवतात.
"अं हं! सिरियल नाही! सिरियल नाही! डिस्कव्हरी बघ! बघ डिस्कव्हरी!"
"अरे ’संस्कार’ बघ! ’संस्कार’ बघ!"
"अरे ही मूवी आहे बघ काऊबॉयची!"
"शी: अरे हा बघ डीडी मेट्रो!"
"हा फॅशन चॅनल इतका काही बॅड नसतो बरं!"
"मालिका बघ! ही बघ लवंगलतिका! हा तिचा-"
अंकित आता भडकलाय.
"ए आज्ज्यांनो! तुम्हीच काय बघताय टीव्हीऽऽ मग मी काय करू?ऽऽ"
"बाळूऽऽ तू नीज हां आताऽऽ"
"नो! नो! आता झोपलास की चारदा उठतोस रात्री!"
"पाणी पिऊन लगेच झोप!"
"च्यक च्यक च्यक! शू करून आलास तरच झोपायला मिळेल!"
"दप्तर भरलं का उद्याचं?"
"उद्याचं टेन्शन उद्या! आज कशाला ते!"
अंकित आता पिसाळलाय. तो जागेवरून उठून हातवारे करत ओरडू लागतो.
"आज्ज्यांनोऽऽ तुम्ही जाताय का आऽत जेवायलाऽऽ नाय गेलात तर फोडून टाकीन हा टीव्हीऽऽ हे कपाटऽऽ हे हेऽऽ-"
दोघी आज्ज्या त्याचा हा अवतार बघून पटकन आत पळतात. अंकित अजून धुमसतोय.
"हैराण करायचं नाही अजिबाऽऽत! च्याऽऽ मारीऽऽ- एक जे सांगते त्याच्या बरोब्बर उलटं दुसरी सांगतेऽऽ"
तोंडात अंगठा खुपसून टिव्ही ऑन करतो आणि मनसोक्त कार्टून बघू लागतो..
तो रंगून गेलाय न गेलाय इतक्यात डोअरबेल वाजते. अंकित दुर्लक्ष करतो. बेल पुन्हा वाजते. अंकित ओरडतो.
"एऽऽ आज्ज्यांनोऽऽ निदान आता दार तरी उघडाऽऽ"
आज्ज्या बाहेर येत नाहीएत हे बघून त्याची तार पुन्हा सटकलीए.
"बसल्या असतील भांडत आत!"
पुन्हा बेल वाजते आणि अंकितला नाईलाजानं उठावं लागतं. तो एखाद्या नाक्यावरच्या दादासारखा उठतो आणि त्याच्यासारखाच चालत येऊन दार उघडतो. दारात महेश आणि अगदी दिवस भरत आलेली त्याची आई, गौरी. महेश आत येतो. तो ज्याम खूष आहे आणि गौरी त्याला आवरायच्या प्रयत्नात. महेश आत येतो, अंकितला बघतो, त्याला उचलून घेऊन वेड्यासारखा नाचू लागतो. गौरीनं कपाळाला हात लावलाय. ती मागे वळून दार बंद करायला जाते तर दारातून कडलेकाकांचं मुंडकं आत डोकावणारं आणि त्यांच्या मागे निमामावशी त्याना बाहेर ओढणारी. प्रचंड रागावलेली..

सर्व वाचकमित्रांना होलिकोत्सवाच्या मन:पूर्वक रंगीबेरंगी शुभेच्छा!

सर्व वाचकमित्रांना होलिकोत्सवाच्या मन:पूर्वक रंगीबेरंगी शुभेच्छा!
हास्यगाऽऽरवा २०१२ प्रकाशित झालाय मंडळी! होलिकोत्सवानिमित्त प्रकाशित झालेला जालरंग प्रकाशनाचा विनोदी विशेषांक! जरूर वाचा आणि अभिप्राय द्या! यात प्रकाशित झालेली मनू आणि मी! या मालिकेली माझी दोन अभिवाचनंही आपल्याला ऐकता येतील! मी मी आणि मी! या इथे! आणि संघटित व्हा! या इथे!
माझी इतर अभिवाचनं ऐकायची असतील तर कृपया भेट द्या मला ऐका! या पानाला! 

आमच्या मुलांना सांभाळा! (६)

भाग १, भाग २, भाग ३, भाग ४, भाग ५,
आणि त्यानंतर...

दुपार झालीए आणि निमामावशीच्या पाळणाघरात प्रचंड कोलाहल चालू आहे. कुणीतरी जोरात ढकलल्यासारखे रिकामजी कडले घरातून बाहेर आलेत आणि स्वत:शीच मोठमोठ्याने बोलू लागलेत, "अरे! अरे!.. अरे बाबानो मी या घराचा मालकए रे मालक!.. छ्या! कंबर मोडलीए माझी!.. यावेळची गर्दी म्हणजे भयानक! भयानक!.. निमू- माझी निमू माझ्या वाट्यालाच येत नाही आख्ख्या दिवसात! दिवसभर वाट्याला येतात ती दप्तरं, बॅगा, वॉटरबॅग्ज, युनिफॉर्मस, चपला, बूट.. ते सगळं आवरून दमून रात्री मी आठ वाजताच ढाराढूर! म्हणजे रात्रीही- छ्या! छ्या!.."
एक उंच, देखणी, अत्यंत मॉड साधारण पंचावन्न वर्षाची स्त्री सोसायटीच्या आवारात आलीए. आख्खी इमारत न्याहाळतीए. काहीतरी शोधतेय. तिचं लक्ष स्वत:शीच मोठमोठ्याने बडबडणार्‍या कडलेंकडे जातं आणि तिच्या आधीच आक्रसलेल्या भुवया आणखी आक्रसतात. कडले नवी संधी चालून आल्यासारखे ’ह्या कोण?’ असं स्वत:लाच विचारत पुढे झालेत, "येस!.. येस?.. ऍडमिशन क्लोज्ड मॅडम! येस बिल्कुल- साफ- आपलं- ते हे- क्लोज्ड!"
स्त्रीनं डोळ्यावरचा गॉगल कपाळावर सरकवलाय, "वॉट रबिश!"
कडले हसताएत, " हॅऽ हॅऽ पाळणाघर मॅडम!"
"वॉऽऽट?" 
"हे आपलं- बेबी सीटींग- नो ऍडमिशन मॅडम!"
"शी: तुम्ही काय मला- मला जावेडकर- जावेडकर इथे कुठे रहातात ते-"
"ओऽहोऽहोऽ हियर हियर मॅडम! धिस साईड!"
कडले वाकून अभिवादन करत असल्यासारखे. स्त्री कडलेंकडे, त्यांच्या त्या हालचालींकडे त्याच त्या आक्रसलेल्या चेहेर्‍याने पहात जावडेकरांच्या फ्लॅटच्या दिशेने चालू लागते.
"जावडेकरांच्या ह्या कोण?... कोण बरं?" कडलेंमधला गुप्तहेर आता जागा झालाय.
"वॉट?"
"नो! नो! नथिंग! आय रितिक- रितिक मॅडम!"
"रितिक-"
"रिकामजी तिरूपती- आपलं हे आर. टी. कडले! नेबर! यू गो! यू गो! शांताबाई-"
तोपर्यंत त्या स्त्रीचा जवळ जवळ तिळपापड झालाय. ती तरातरा पुढे होते आणि जावडेकरांच्या फ्लॅटची बेल दाबते. आत शांताबाई बॅगेत कपडे भरताएत.
"आले! आले!ऽ आता मेलं कोण आलं कडमडायला?"
शांताबाई दार उघडतात. दारातल्या स्त्रीकडे बघतात, तिच्या खांद्यावरच्या भल्या मोठ्या बॅगेकडे बघतात.
"काय आणलंय? फिनेल, शांपू, साबण, क्रिम्स- काही काही नकोय- दुपारच्या वेळी आम्हाला ऍलर्जी असते त्यांची!- या तुम्ही-" स्त्रीच्या तोंडावरच दार बंद करायला जातात.
"जस्ट अ मिनट! जस्ट अ मिनट! बाई आहेत घरात?"
"अहो बाईच आहे मी!.. अग्गोबाई! मिश्या बिश्या आल्यात की काय मला? सकाळी तर नव्हत्या- तुम्ही- "
"आय- आय मीन- तू- तुम्ही- ओ‌‍ऽऽहऽ-"
"अग्गोबाईऽऽ उर्मिलाताई तुम्हीऽऽ अय्योऽऽ मी तुम्हाला फेरीवाली समजले होऽऽ"
"ये‌ऽऽ येऽऽ शांताबाई! ऍंड मी तुम्हाला कामवालीऽऽ ऍम सो सॉरीऽऽ-"
"थॅंक्यू थॅंक्यू- आपलं हे राहू दे राहू दे हो उर्मिलाताई! या! आत या! द्या ती बॅग! काय आहे काय या एवढ्या मोठ्या बॅगेत? ऑं?.. छान आहे हो बॅग!" शांताबाई बॅगेकडे बारकाईने पहात राहिल्याएत.
उर्मिलाताई आत आल्याएत आणि त्यांचं लक्ष शांताबाई भरत असलेल्या बॅगकडे गेलंय.
"गावाला कोण चाललंय हो! हु इज अबाऊट टू गो-"
"कोण?.. ह ह ह ह.. हो! हो! मी हो मी चाललीए! गावाला म्हणजे पुण्याला!"
"कधी? व्हेन आर यू-"
"आय- म्हणजे- टेल यू बरंका- यू नो आमचा उम्या! उम्या हो माझा धाकटा! नो यू?"
"येऽ येऽ आय नो- आय नो उम्या!"
"नो! नो यू? उम्या? अंग्गाशी!ऽ तर तो म्हणाला ये माझ्याकडे  चार दिवस- पण तुम्ही?.. काय.. रहायला आलात चार दिवस?" शांताबाई आलेला संशय बोलून दाखवताएत.
"ओऽह! ये! ये! म्हणजे- आय मीन-"
"नाही! नाही! रहा ना! रहा!.. तुमच्या मुलीचं गौरीचंही घर आहेच की हे.. काय सहज?.. नाही म्हणजे मी सहजच विचारतीए! रहा ना!.. रहा!" उर्मिलाताईंकडे त्या एकटक बघताएत. उर्मिलाताई उगाच इंग्लिश उसासे वगैरे सोडतात आणि इंग्लिश हुऽऽश्शऽऽ करत सोफ्यावर ठाण मांडतात.
शांताबाई आपल्या दुसर्‍या संशयाला वाट मोकळी करून देताएत, " काय म्हणतेय सोनाली मग? तुमची सुनबाई?"
सोनालीचं नाव निघताच ’बुलशीट’ असं म्हणत उर्मिलाताई सोफ्यावरून उठतात.
"वॉटर- उर्मिलाताई- काय वॉटरबिटर- पाणीबिणी हवंय का? आहे ना? इथेच आहे!.. घ्या!"
उर्मिलाताई आपल्या खास शैलीत बसतात. पाणी पितात.
"तुमचं शांताबाई- पुण्याचं.. काय अचानक?"
"छे! आपलं हे- सहज! सहज हो.. सहजच!"
"अंकितला घेऊन जाताय?"
"छे हो!- अय्योऽऽ.. माझी पण काय कमाल बघा-"
"वॉ- वॉट हॅपन्ड?- काय झालं शांताबाई?"
"आधी मला सांगा, तुम्ही रहायला आलात न इथे?"
"मी- आय- ऍक्च्युअली-"
"चार दिवस हो म्हणतेय मी!" 
 "वॉट टू डू शांताबाई! सोनाली- आमची सून एकदम युसलेस यू नो! वैतागले! अगदी वैतागले! तुम्हाला सांगू-"
"एकाच नावेतले प्रवासी आपण उर्मिलाताई!"
"अं?"
"काही नाही! अहो शेवटी मुली त्या मुली, सुना त्या सुना!"
"अगदी बरोबर! करेक्ट!- बरं तुम्ही काय सांगत होता?"
"होऽऽ अहोऽ आज्जी होतोय आपण दोघीऽऽ पुन्हा!ऽऽ"
"काऽऽऽय?"
"अहो.. ग्रॅंडमदर! ग्रॅंडमदर! परत! गौरी, तुमची गौरी-"
उर्मिलाबाई उठून शांताबाईंचे हात गच्च धरतात.
"काय सांगताय काय शांताबाई? ग्रेट न्यूज! कॉंग्रॅट्स! कॉंग्रॅट्स! अंकित खूष होईल आता! कशीए आमची गौरी?"
"ती ना?.. आहे मजेत!.. मी चाललेय पुण्याला!"
"म्हणजे?"
"म्हणजे म्हणजे आमचा उम्या हो! उम्या-"
"आय नो! धाकटा तुमचा! बरं!.. जावईबापू काय म्हणताएत?"
"जाऊ नको म्हणतोय!"
"कुठे?"
"टू पुने हो उर्मिलाताई!"
"अहो मग नका जाऊ!"
"तुम्ही रहाताय कायमच्या?"
"का- कायमच्या- नाही मी समजले नाही-"
इतक्यात बाहेर अंकित, शाळेतून आलाय. तो येतो ते थेट कडल्यांच्या दाराची, निमामावशीच्या पाळणाघराची कडी बाहेरून लावायला जातो आणि आत दबा धरून बसलेली निमा तणतणत बाहेर येते. तिला बघून अंकित घराकडे पळत सुटतो. निमा ज्याम भडकलीए.
"बघा!ऽऽ बघा!ऽऽ एऽऽ देऊ का एक सणसणीत? लाज नाही वाटत?"
तिच्या मागोमाग डोक्यावर विग चढवत कडले बाहेर आलेत.
"बघा! बघा! तुमची अंकुडी! पकडला! अगदी रेडहॅंड पकडला! पकडला की नाही?"
"जाऊ दे गं निमू!-"
"काय जाऊ दे? काय जाऊ दे?"
तोपर्यंत उर्मिलाताई आणि शांताबाई बाहेर आल्याएत. त्यांच्यामागे लपलेला हसणारा अंकित.
"सांभाळा! सांभाळा! तुमच्या पोरट्याला जरा-"
"ए पोरट्या बिरट्या म्हणायचं काम नाही सांगून ठेवते!"
"शांताबाई! हू इज शी- कोण? कोण आहे ती?"
"यूसलेस!"
निमा भडकून ओरडतेच, "शांताबाईऽऽ"
"एऽऽ गऽऽप! तुला नाही आमच्या अंकितला म्हणतेय मी! हां!ऽऽ"
"हीऽऽहीहीऽऽ" अंकीत हसतोय. उर्मिलाबाईंना उमगत नाहिए.
"अहो पण शांताबाई हे सगळं काय-"
शांताबाई त्यांचा हात धरून त्याना ओढतात, "चला तुम्ही आत चला! सांगते तुम्हाला!"
तरातरा घराकडे परततात. मागोमाग निमाकडे बघत हसणारा अंकितही.
"हसू नकोस! हसू नकोस! अंकुड्या! चांगली पोलिस कंप्लेंट करीन एकदा! मग समजेल! लाजा नाही वाटत! चिमुरड्या पोराला नाहीत आणि मोठ्याना त्याहून नाहीत!.. चला हो! तुम्ही काय बघत बसलाय डोळ्यात प्राण आणून त्या पोरट्याकडे? माझी मुलं राहिलीएत उपाशी तिकडे! तुमच्या- तुमच्या अंकुडीच्या नादात!"
कडले शुंभासारखे डोळे मिचकावत तसेच उभे. निमा परत जावडेकरांच्या घराकडे रागारागाने बघतेय.
"नाही- नाही तुम्हाला धडा शिकवला तर पाळणाघरवाली निमामावशी नाव लावणार नाही!.. जाऊ दे जाऊ दे म्हटलं तर जास्तच!.. तुमच्या मुलांना सांभाळताय, सांभाळा ना! माझ्या पाळणाघराला का त्याचा त्रास?"
"निमू.. मी काय म्हणतो-"
"काही म्हणू नका रितिक! निमूटपणे आत चला आता!"
"होय निमू!"
निमामागोमाग कडले निमूटपणे आपल्या घरात चालते होतात...                       (क्रमश:)
      

"स्मरणशक्ती वाढीसाठी!" पुस्तकाची तिसरी आवृत्ती प्रसिद्ध झाली!

"स्मरणशक्ती वाढीसाठी!" या पुस्तकाची तिसरी आवृत्ती प्रसिद्ध झाली आहे मंडळी! पहिली आवृत्ती प्रकाशित झाली होती मार्च २०१० मधे, दुसरी मार्च २०११ आणि तिसरी झालीए फेब्रुवारी २०१२ मधे!

हे आहे ’मैत्रेय प्रकाशन, मुंबई’ यांचं स्वयंविकासमालिकेतलं ७६ पानांचं छोटसं पुस्तक! मी लिहिलेलं!! यात तुम्हाला मानवी मेंदू, मेंदूची कार्यक्षमता, स्मरणशक्ती म्हणजे काय?, तिचं मेंदूतलं स्थान काय?, स्मरणशक्ती आणि विचारसरणी, मुलांनी स्मरणशक्ती वाढवण्यासाठी काय करावं?, मोठ्यांनी, वयस्कांनी काय करावं, स्मरणशक्ती आणि व्हिज्युअलायझेशन टेकनिक, स्मरणशक्तीसाठी आरोग्यदायक सवयी, योग्य आहार, स्मरणशक्ती आणि ध्यानधारणा, स्मरणशक्ती वाढवण्याचे प्रभावी मार्ग अशी अनेक उपयुक्त प्रकरणं वाचायला मिळतील!!! मूल्य फक्त ५० रूपये. मैत्रेय प्रकाशन, दूरध्वनी- २६१०१०१६/२६१५०३५८..

हे पुस्तक हार्ड कॉपी आणि ई-बुक या दोन्ही स्वरूपात तुम्ही बुकगंगा डॉट कॉम वरही पाहू शकता, विकत घेऊ शकता! 

'झुलवा' चा प्रवास...

’झुलवा’ १९८७-८८ ला संगीत नाटक ऍकेडमी, दिल्ली या मान्यवर संस्थेच्या त्यावर्षीच्या राष्ट्रीय लोककला महोत्सवात सादर झालेलं नाटक! या नाटकानं त्यावर्षी महाराष्ट्राचं प्रतिनिधित्व केलं. डिसेंबर १९८७ मधे पश्चिम विभागीय महोत्सवात ते भारत भवन, भोपाळ इथे सादर झालं. त्या विभागीय महोत्सवातून ’झुलवा’ची राष्ट्रीय महोत्सवात निवड  झाली आणि जानेवारी १९८८ मधे ’झुलवा’ दिल्लीला कमानी ऑडिटोरियम या विशाल नाट्यगृहात सादर झालं. माजी मंत्री कै. वसंत साठे त्यावेळी आवर्जून हजर होते.
मुंबईत नरिमन पॉईंटला एनसीपीए अर्थात नॅशनल सेंटर फॉर परफॉर्मिंग आर्ट्सच्या प्रायोगिक नाट्यगृहात या नाटकाचे बरेच प्रयोग झाले. कै. पु.ल. देशपांडे हे त्यावेळी एनसीपीएचे संचालक होते. स्वत: पुलं, अटलबिहारी वाजपेयी, प्रसिद्ध जर्मन नाट्य दिग्दर्शक फ्रीत्झ बेनिवित्झ- असे अनेक मोठे पाहुणे आम्हाला या दरम्यान प्रेक्षक म्हणून लाभले होते.
मुंबईला त्यावर्षीच्या राज्यनाट्य स्पर्धेत हे नाटक अंतिम फेरीतही पोहोचलं. तसंच मुंबईच्या त्यावेळच्या कार्यरत आणि गजबजलेल्या छबिलदास प्रायोगिक रंगमंचावर त्याचे अनेक प्रयोग झाले. एकूण चाळीस जणांचा संच, त्यात माझ्यासारखे नवोदित अनेक. छबिलदास रंगमंचावर सतत गर्दीत हे नाटक होत राहिलं. इतक्या गर्दीत की त्यावेळी गमतीनं असं म्हटलं जायचं, छबिलदासला झुलवाचं तिकीट मिळालं नाही म्हणून (आणि आज नाटक बघायचंच आहे असं ठरवलेला) प्रेक्षक मग शिवाजी मंदिर या व्यावसायिक नाटकं सादर होणार्‍या नाट्यगृहाकडे वळत असे. छबिलदास शाळेच्या नाट्यगृहात किश्श्यावर किस्से घडत. एक ज्येष्ठ रंगकर्मी, निवेदक त्यावेळी एका प्रतिथयश वृत्तपत्रात नाट्यसमीक्षा लिहित. प्रयोग सुरू होण्याआधीच नाट्यगृह तुडुंब भरलेलं असे. दारात गर्दी जमलेली असे. तसे हे मान्यवर काही अपरिहार्य कारणाने उशीर झाल्यामुळे दारातल्या गर्दीपुढे सरकू शकलेच नाहीत. नाटकात भूमिका करायला सगळे नट तत्परच असतात. वानवा असते ती रंगमंचामागे काम करणार्‍यांची. कार्यकर्ते इतके कमी पडले की प्रेक्षकांची आसनव्यवस्था बघायला ज्यांचा नाटक माध्यमाशी दुरान्वयेही संबंध नव्हता अशांना बोलवावं लागलं. ते बिचारे नाटकातल्यांच्या मैत्रीला इमानेइतबारे जागत प्रेक्षागृहात राबत होते. त्यांच्यापैकी कुणी आलेल्या त्या मान्यवरांना ओळखलंच नाही! ते बिचारे मी अमुक अमुक म्हणून सांगत राहिले आणि आता पुढच्या प्रयोगाला या म्हणून कार्यकर्ते त्याना न ओळखताच वाटेला लावू लागले. सुदैवाने एका जाणकाराने हा प्रकार पाहिला आणि त्या मान्यवरांना प्रेक्षागृहात कशीबशी जागा करून दिली!  

माझ्या या ब्लॉगवर मी या आधी झुलवा या नाटकावर लिहिलं आहेच. माझ्या आयुष्यात झुलवा नाटकाला अनन्यसाधारण महत्व आहे असे मी मानतो. मी या नाटकाच्या प्रवासात काय शिकलो नाही? लोकांनी मला काय काय शिकवलं नाही? एक समूह, ग्रुप म्हणजे काय मजा असते, ती अमुक एका वयात आपल्याला सर्वतोपरिने कशी सांभाळते, आधार देते हे खूप समाधानानं अनुभवलं. या नाटकाचे झालेले दौरे चिरस्मरणीय राहिले आहेत. या संबंधात  कलकत्त्याजवळच्या बेलूर मठबद्दल या पूर्वी लिहिलं आहे.
नेपथ्यकार हा भारतीय रेल्वेत खानपान सेवेत वरच्या पोस्टवर होता. रेल्वेच्या आरक्षणात मदत करण्याबरोबर ग्रुपच्या खानपानसेवेबद्दल तो चांगलाच (!) जागरूक असायचा! एका लांबलचक प्रवासात, धीरे धीरे मार्गक्रमण करणार्‍या पॅसेंजरीत तो जेवणखाणाची वेळ झाली की पुढच्या स्थानकावरच्या खानपान विभागाशी संपर्क साधून जेवणखाण तयार ठेवायला सांगत असे आणि ते स्थानक आलं की आमचा ग्रुपमधला खानपान विभाग भली मोठी पातेली, जी त्यानेच आमच्या बरोबर बाळगली होती, ती घेऊन उतरत असे. त्वरेने स्थानकावरच्या खानपान विभागात जाऊन जे मिळेल ते गोळा करत असे. लगबगीने गाडीत येऊन सहकार्‍यांमधे त्याचे वाटप करत असे. सरतेशेवटी आमच्या जागेवर भल्यामोठ्या पातेल्यावरच्या एका भल्यामोठ्या झाकणावर उरलेलं, बाजूला ठेवलेलं  बरंच काही एकत्र करून इफ्तार पार्टी करून हादडत असे आणि खाणंजेवण संपवलेले इतर असूयेने आमच्याकडे पहात असत.

अशा मजा, गंमती किती सांगाव्यात? रात्रंदिवस सलग रेल्वेप्रवासातल्या कित्त्येक अंताक्षरी, बाहेरगावी प्रयोग संपल्यानंतरच्या पहाट होईपर्यंत रंगलेल्या गप्पा, मग पहाटे चहा, जिलेबी इत्यादीचा फराळ. नाटक लोककला प्रकारातलं असल्यामुळे प्रवासात ढोलकी, हार्मोनियम, चंडा इत्यादी साईड रिदम आणि कितीतरी स्वयंघोषित गायक यांच्या मैफिली तर अवर्णनीय झाल्या असतील! रेल्वेच्या बोगीत आजूबाजूचे प्रवासी प्रेक्षक होत आणि आमच्या तालमी- ज्याला बैठ्या रिहर्सली म्हणत त्या चालत. धमाल धमाल म्हणजे काय असते ही त्यावेळी अनुभवली. आजही असं वाटतं की अमुक वयात अमुक असं वातावरण मिळणं हा भाग्ययोग असतो. ’झुलवा’ या नाटकाचा विचार करताना मी स्वत:ला चांगलाच भाग्यवान समजतो. केवळ त्या नाटकाचं त्या काळात बरंच नाव झालं, नाटकातले लोक आमच्यासारख्या नवोदितांना ओळखू लागले यासाठी नाही तर समवयस्क ग्रुप मिळाला. भारतभरच्या अनेक महोत्सवात जाता आलं. महाराष्ट्राचं अभिमानानं प्रतिनिधित्व करता आलं म्हणून. भोपाळला भारतभवन, दिल्लीला कमानी ऑडिटोरियममधे प्रयोग आणि बरोबरच राष्ट्रीय नाट्यशाळा अर्थात नॅशनल स्कूल ऑफ ड्रामा (एनएसडी) बघायला मिळाली म्हणून, कलकत्त्याला रवींद्रभवनमधे प्रयोग करायला मिळाला म्हणून.  
माझ्या वैयक्तिक जीवनात या निमित्ताने आणखी एक भाग्ययोग अवतरला. एका कोजागिरीच्या रात्री नाटकातल्याच एका मैत्रिणीच्या गच्चीत आमचा सर्व ग्रुप ती व्यवस्थित साजरी (!) करण्यासाठी जमला. रात्रीला चांगलाच (!) रंग चढत होता. त्यात मी नुकत्याच कविता करू लागलोय हे माझ्या एका मित्रानं जाहीर केलं. खरंतर आम्ही, मी, ठरवून कवितांची वहीबिही घेऊन तयारीतच होतो. रंगलेल्या ग्रुपचा आग्रह सुरू झाला कविता म्हणण्याचा. रंगलेला (!) मी कविता वाचू लागलो. माझ्या ग्रुपनं त्या अथ पासून इतिपर्यंत ऐकल्या. आग्रह करकरून ऐकल्या. कविता करतो म्हणवून घेणार्‍याला आणखी काय हवं? आयुष्यातला सर्वोच्च क्षण!
खरी मजा तर पुढेच झाली! झालं गेलं सगळं विसरून आणि आणखी रंगात येऊन आमच्या सबग्रुपनं- हो भल्यामोठ्या ग्रुपमधे असे सबग्रुप असतातच, हा सबग्रुप माझ्यासारख्या तेव्हाच्या- ज्याला भालचंद्र नेमाडे ’कारे’ म्हणतात- अशांचा होता. सबग्रुप थेट गच्चीवरच्या पाण्याच्या टाकीच्या खाली (खाली का? वर का नाही? का वरच? काहीच आठवत नाही अशी त्यावेळची अवस्था!) आणि भलतंच रंगातआल्यावर त्यावेळी जसं करत असत तसा कोळीगीत, नृत्यांचा खाजगी कार्यक्रम (!) सुरू केला. ग्रुपमधलाच प्रेक्षक आमची यथेच्छ टिंगल करायला भोवताली जमला  होताच. अचानक दिग्दर्शकाची पत्नी सरसावली. रंगात रंगून गेलेल्या मला तिनं कसं बाजूला काढलं माहित नाही आणि मला माझ्या आयुष्यातलं पहिलं आणि एकमेव प्रपोजल सजेस्ट केलं. वर ’तुझं काय म्हणणं आहे? मुलगी आपल्या ग्रुपमधलीच आहे!’ अशी पुस्ती पुढे जोडली. मी ’आत्ता तुला या प्रपोजलबद्दल काही सांगायचा अवस्थेत नाही!’ असं खरंच कसबसं मला तिला सांगावं लागलं, ती माझ्याकडे बघून वेड्यासारखी हसत सुटली!

आणि काय सांगावं महाराजा! कॉलेजवयात जो सिलसिला सुरू झाला नव्हता तो तिशी उलटत असलेल्या माझ्या आयुष्यात सुरू झाला! पुढे आयुष्य सुफळ संप्रूण (!) होतंच आहे हे काही तुम्हाला सांगायला नकोच! :D
झुलवा नाटकाची बरोबरी त्यावेळी पुण्यातल्या घाशीराम कोतवाल या नाटकाशीही काही लोकांनी केली इतकी लोकप्रियता त्या नाटकाला त्यावेळी मिळाली होती. व्यावसायिक प्रयोग करण्यासाठी निर्मातेही सरसावले होते. पण तसं झालं नाही. एकूण शंभरएक प्रयोगांमधे वर्ष-दीड वर्षाचा खंड पडला. झुलवा पुन्हा काही जुन्या, काही नव्या अशा कलाकार संचात सुरू राहिलं. दूरचित्रवाणीवर झुलवाचं नाट्यावलोकनही सादर झालं! त्यात मान्यवरांचं त्या नाटकाविषयीचं भाष्य होतं. दृष्य, नृत्य, गाणी यातील भाग होते. तो विडिओ कॅसेट्सचा जमाना होता. माझ्याकडची विडिओ कॅसेट कालौघात टिकली नाही. ती सीडीमधे रूपांतरीत करता आली नाही याची रूखरूख राहिली.. काय काय झालं? काय आधी झालं? काय नंतर?...
माझी अवस्था चार आंधळे आणि हत्तीच्या दृष्टांतामधल्या त्या आंधळ्यांसारखी होते! पुन्हा पुन्हा झुलवा मनात रूंजी घालत रहातं.. सोबत कात्रणं दिली आहेत तुमच्याबरोबर शेअर करण्यासाठी..